Giáo án dạy học Ngữ văn 8 - Tuần 24

Tuần 24, tiết 93
Ngày soạn:
Ngày dạy: 	Văn bản	
	NGẮM TRĂNG	 ( Vọng Nguyệt - Hồ Chí Minh )
I, Mục tiêu cần đạt 
 1.Kiến thức: Giúp hs 
Cảm nhận được tình yêu thiên nhiên đặc sắc của BH , dù trong hoàn cảnh tù ngục , Người vẫn mở rộng tâm hồn tìm đến giao hoà với vầng trăng ngoài trời 
Thấy được sức hấp dẫn nghệ thuật của bài thơ 
 2.Kĩ năng: Đọc và phân tích thơ thất ngôn tứ tuyệt.
 3.Thái độ: Cmả nhận được nội dung và nghệ thuật đặc sắc của bài thơ. 
II, Chuẩn bị 
Dự kiến khả năng tích hợp : Qua các bài trăng của Bác , với phần TV qua bài Câu cảm thán , Câu trần thuật , với phần TLV qua bài văn Biểu cảm 
Tập thơ Nhật kí trong tù ; một số bài phân tích , bình giảng bài thơ Ngắm trăng 
III, Tiến trình lên lớp 
 1, ổn định tổ chức (7’)
 2, Kiểm tra bài cũ :- Đọc thuộc lòng Tức cảnh Pác Bó ? 
- Em hiểu thế nào là thú lâm tuyền ? Thú lâm tuyền của HCM có hoàn toàn giống với thú lâm tuyền của Nguyễn Trãi , Nguyễn Bỉnh Khiêm , Nguyễn Khuyến không ? Vì sao 
 3, Bài mới : ( GV giới thiệu )
Hoạt động dạy và học
Hoạt động 1: Giới thiệu chung (10’)
(?) Hãy nêu vài nét về hoàn cảnh sáng tác bài thơ ? ( sgk)
GV cùng hs đọc ( yêu cầu đọc phải chính xác cả phần phiên âm chữ Hán và bài thơ dịch . Khi đọc bản phân âm chữ Hán , lưu ý giọng điệu thích hợp với cảm xúc ở câu 2 và nhịp , chữ đăng đối với 2 câu sau 
Giải thích từ khó 
(?) Nhận vật trữ tình trong bài thơ này là người ngắm trăng , có quan hệ ntn với tác giả ? 
(?) Bài thơ được viết theo thể thơ gì ? (TNTT)
(?) Cuộc ngắm trăng trong tù của Bác được diễn tả trong một sự đối lập giữa cái không có và những điều sẳn có để ngắm trăng . Nếu thế theo em : Câu thơ nào nói về cái không có trong cuộc ngắm trăng ; câu nào diễn tả những điều sẵn có trong cuộc ngắm trăng 
Câu 1 . Câu 2,3,4 
Hoạt động 2: Phân tích (25’)
Gọi hs đọc câu thơ thứ nhất 
(?) Sự thật nào được nói tới trong câu thơ đó ?
- Trong nhà tù Tưởng Giới thạch thiếu thốn đủ điêuì , huống gì là những thứ đem lại vui thú cho con người như rượu và hoa 
(?) Chữ vô lặp lại trong câu thơ này có ý nghĩa gì ?
- Hai lần không là khẳng định không hề có rượu và hoa cho sự thưởng ngoạn của con người 
(?) Cuộc ngắm trăng của người xưathường gắn liền với rượu và hoa , khi trong tù không rựợu cũng không hoa thì cuộc ngắm trăng ở đây sẽ như thế nào ?
 ( thiếu nhiều thứ , khó thực hiện )
(?) Nếu thực hiện được cuộc ngắm trăng ấy , con người phải tự có thêm điều gì ? 
- Niềm say mê lớn với trăng , tình yêu mãnh liệt ới thiên nhiên . Nghĩa là có yếu tố tinh thần có thể vượt lên trên cảnh ngộ ngặt nghèo 
(?) Đặt cả bài thơ Ngắm trăng câu thơ mở đầu có ý nghĩa gì ? 
- Nói cái không có để chuẩn bị nói nhiều hơn về những cái sẵn có trong cuộc ngắm trăng của tác giả ở những câu tiếp theo 
 Gọi hs đọc 3 câu tiếp theo 
(?) Đọc câu thơ dịch : Cảnh đẹp đêm nay , khó hững hờ , cho biết : Câu thơ này nguyên dạng ntn ở bản phiên âm và dịch nghĩa ?
(?)Theo em có gì khác về kiểu câu trong 3 lời thơ này ? 
- Câu thơ dịch thuộc kiểu câu trần thuật. Câu thơ phiên âm và dịch nghĩa thuộc kiểu câu nghi vấn 
(?) Vậy câu nghi vấn dùng để hỏi hay dùng để bộc lộ cảm xúc của người viết ? 
- Vừa dùng để hỏi , vừa dùng để bộc lộ cảm xúc 
(?) Nếu câu thơ đó là bộc lộ cảm xúc của người viết , thì cảm xúc đó là gì ?
- Trạng thái xao xuyến của tâm hồn không cầm lòng được trước vẻ đẹp khó hững hờ của tạo hoá về đêm 
 (?) Trạng thái tình cảm khó hững hờ trước cảnh đẹp đêm nay đã biến thành hành vi nào của con người ? 
 Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ 
(?) Hãy nhắc lại câu thơ này ở bản phiên âm ? 
Nhân hứng song tiền khán minh nguyệt 
(?) Nếu chỉ là hành động ngắm trăng , thì đó cũng là việc thường tình . Nhưng cái khác trong hành động nắm trăng ở đây là gì ? 
- Để ngắm trăng người tù phải hướng ra ngoài song sắt nhà tù 
(?) Từ đó em cảm nhận được gì trong tình yêu thiên nhiên của Bác ? 
( Bác chủ động đến với thiên nhiên , quên đi thân phận tù đày . Đó là tình yêu thiên nhiên đến độ quên mình )
(?) Từ câu thơ dịch : Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ , theo bản phiên âm thì ntn? 
(?) Biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng và tác dụng của nó ?
(?) Trăng ngắm nhà thơ , đó là việc khác thường , nhưng khác thường hơn nữa là trăng chủ động theo khe cửa tòng song khích để đến với người tù . Điều này cho thấy đặc điểm nào trong quan hệ giữa Bác với thiên nhiên ? 
- Quan hệ gần gủi , thân tình luôn có nhau trong mọi cảnh ngộ
(?) Khi ngắm trăng và được ngắm trăng người tù bổng thấy mình trở thành thi gia ? Vì sao thế ? 
- Trăng xuất hiện khiến người tù quên đi thân phận mình , tâm hồn được tự do rung động với vẻ đẹp của thiên nhiên 
- Tâm hồn tự do rung cảm trước vẻ đẹp thì đó là tâm hồn của thi gia 
(?) Trong bài thơ Tin thắng trận sau này Bác có câu : Trăng vào cửa sổ đòi thơ , so với câu trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ ở bài Ngắm trăng em thấy có những điểm nào giống nhau trong hình ảnh trăng và người ? ( HSTLN)
- Trăng đều đến tìm bạn với người . Người đều thành nhà thơ 
(?) Trong 2 câu thơ diễn tả hoạt động ngắm của người và trăng , Bác đã sử dụng nghệ thuật gì ? Tác dụng của nghệ thuật đó ?
(?) Cuộc ngắm trăng diễn ra trong điều kiện không bình thường , nhưng lại thuộc về một nhu cầu rất bình thường của tâm hồn Bác .Theo em , đó là nhu cầu nào ? Nhu cầu ấy phản ánh vẻ đẹp nào trong tâm hồn và cách sống của Bác ?
 ( HSTLN) Được giao hoà với thiên nhiên , Khát khao cái đẹp , sống cho cái đẹp 
(?) Ở bài Ngắm trăng , hồn thơ của Bác được diễn đạt trong một hình thức thơ với những dấu hiệu nổi bật nào ?
- Thể thơ TNTT , sử dụng phép đối , phép nhân hoá linh hoạt 
Nội dung
I, Đọc, tìm hiểu chung. 
 1.Hoàn cảnh sáng tác.
- Bài thơ được viết trong nhà tù Tưởng giới thạch , Khi Bác bị vô cớ bắt giam tại Trung Quốc tháng 8 năm 1945
 2.Đọc – Giải thích từ khó 
 sgk
 3. Bố cục : 2 phần 
II. Phân tích
1) Cái không có trong cuộc ngắm trăng 
 Ngục trung vô tửu diệu vô hoa 
- Hai lần không là khẳng định không hề có rượu và hoa cho sự thưởng ngoạn của con ngươi.ø
- Niềm say mê lớn với trăng , tình yêu mãnh liệt với thiên nhiên . Nghĩa là có yếu tố tinh thần có thể vượt lên trên cảnh ngộ ngặt nghèo
2) Những điều sẵn có trong cuộc ngắm trăng
 Đối thử lương tiêu nại ngược hà ? 
- Trạng thái xao xuyến của tâm hồn không cầm lòng được trước vẻ đẹp khó hững hờ của tạo hoá về đêm
Nhân hứng song tiền khán minh nguyệt
- Để ngắm trăng người tù phải hướng ra ngoài song sắt nhà tù
-> Bác chủ động đến với thiên nhiên , quên đi thân phận tù đày . Đó là tình yêu thiên nhiên đến độ quên mình
Nguyệt tòng song khích khán thi gia
- Sử dụng phép nhân hoá , gợi tả cảnh trăng có linh hồn , trở nên sinh động gần gũi , thân thiết với người
- Trăng xuất hiện khiến người tù quên đi thân phận mình , tâm hồn được tự do rung động với vẻ đẹp của thiên nhiên
- Tâm hồn tự do rung cảm trước vẻ đẹp thì đó là tâm hồn của thi gia
* Ghi nhớ sgk/38
4, Củng cố : Nhà phê bình văn học Hoài Thanh nhận xét : “ Thơ Bác đầy trăng” . Em hiểu nhận xét này khái quát đặc điểm nào trong nội dung thơ Bác ? (2’)
5 Dặn dò : Học thuộc phần ghi nhớ và bài thơ. Tìm thêm một số bài thơ có hình ảnh trăng của Bác mà em đã học. Soạn bài mới : Đi đường (1’)
IV.Rút kinh nghiệm:
------------------------------------------------------
Tự học có HD 
ĐI ĐƯỜNG
 ( Tẩu lộ- Hồ Chí Minh )
I, Mục tiêu cần đạt 
 Giúp hs 
Hiểu được ý nghĩa tưng tưởng của bài thơ : từ việc đi đường gian lao mà nói lên bài học đười đời , đường cách mạng 
Cảm nhận được sức truyền cảm nghệ thuật của bài thơ : rất bình dị , tự nhiên mà chặt chẽ , mang ý nghĩa sâu sắc 
II, Chuẩn bị 
Dự kiến khả năng tích hợp : Với một số bài thơ viết từ cảm hứng đi đường , trên đường đi khác của HCM trong tập Nhật kí trong tù , với bài thơ Hành lộ nan ( Đường đi khó) của Lí Bạch , với TV ở bài Câu cảm thán.
* GV – HD: HS
Hoạt động dạy và học
Hoạt động 1: Giới thiệu chung 
Gv cùng hs đọc : chú ý bản phiên âm , thể thơ thất ngôn từ tuyệt , nhịp 4-3 , 2-2-3 ; nhấn mạnh các điệp từ tẩu lộ , trùng sang ; giọng chậm rãi , suy ngẫm 
Giải thích từ khó 
(?) Bài thơ có cấu tạo mấy phần ? 
khai , thừa , chuyển , hợp 
 Hoạt động 2: phân tích 
Gọi hs đọc câu khai đề 
(?) Hãy nhận xét , so sánh giữa câu thơ ở phần phiên âm chữ hán và bản dịch thơ ? 
- Câu dịch mềm mại hơn nhưng lại bỏ điệp từ tẩu lộ . làm giảm đi ít nhiều gịng thơ suy ngẫm , thấm thía 
(?) Vậy , nhà thơ – người tù suy ngẫm điều gì ? Nhờ đâu mà ta biết được điều đó ? 
- Đó là những suy ngẫm , thấm thía được HCM đúc rút từ bao cuộc chuyển lao , đi đường : hết đèo cao , trèo núi khổ sở , đày ải vô cùng gian nan , vất vả 
(?) Nhưng câu thơ có phải chỉ là nghĩa đen nỗi gian truân của việc đi bộ trên đường núi ấy không ? Em biết bài thơ nào , câu thơ Đường nào cũng nói về chủ đề ấy ? 
- Bên cạnh nghĩa đen thấm thía cái khó khăn , gian lao của việc đi bộ trên đường núi , câu thơ còn hàm ý thế lộ nan – một chủ đề quen thuộc và phổ biến 
 Gọi hs đọc câu thừa 
(?) Phân tích 2 lớp nghĩa của câu thơ này . Từ trùng san dịch thành từ núi cao đã thật sát chưa ? Vì sao ? 
- Dịch trùng san là núi cao không thật sát vì HCM đâu có chủ ý nói đến núi cao hay thấm mà Người chủ ý nói tới lớp núi , dãy núi cứ hiện ra tiếp nối , liên miên như để thử thách ý chí và nghị lực của người tù , cứ thế khó khăn chồng chất , gian lao liên tiếp gian lao 
(?) Bài học được rút ra từ câu thơ này là gì ? 
- Cần nhìn thẳng và khó khăn gian khổ mà vượt qua nó . Muốn biết bơi không thể chỉ học bơi trên cạn mà nhất định phải nhảy xuống nước 
 Yêu cầu hs đọc câu 3 ( câu chuyển )
(?) Nhận xét điệp từ trùng san được sử dụng tiếp theo kiểu gì ? Giống như những cách điệp trong câu thơ nào , của tác giả nào đã học?
- Lối điệp vòng tròn , bắc cầu . Cách điệp này làm cho mạch thơ , ý thơ nối liền tạo một cảm giác liên miên không hết , kéo dài mãi của cảnh vật hoặc tâm trạng 
(?) Vậy , ở câu thơ này , tác giả muốn khái quát qui luật gì , mở ra tâm trạng như thế nào của chủ thể trữ tình ? 
- Câu thơ chuyển , chuyển mạch thơ , ý thơ , vút lên theo chiều cao của dãy núi cuối cùng , lúc khó khăn nhất , hiểm nghèo , gian truân , vất vả nhất thì cũng chính là lúc đích đến đang chờ 
 Gọi hs đọc câu cuối ( hợp )
(?) Câu thơ tả tư thế nào của người đi đường ? 
- Từ tư thế người tù bị đoạ đày triền miên trên đường bị giải đi hết ngày này sang ngày khác bỗng trở thành người du khách ung dung say đắm ngắm phong cảnh đẹp 
(?) Tâm trạng của người tù khi đứng trên đỉnh núi ntn? 
- Tâm trạng sung sướng , hân hoan của người đi đường , cũng là hình ảnh biểu trưng . Đó là hình ảnh người chiến sĩ cách mạng trên đỉnh cao của chiến thắng , trải qua bao gian khổ hi sinh 
Nội dung
I, Đọc – tìm hiểu Tìm hiểu vb
1, Đọc – tìm hiểu chú thích 
2, Bố cục : Khai , thừ , chuyển , hợp 
3, Phâân tích 
* câu 1 ( khai đề )
 Tẩu lộ tài tri tẩu lộ nan 
	Đó là những suy ngẫm , thấm thía được HCM đúc rút từ bao cuộc chuyển lao , đi đường : hết đèo cao , trèo núi khổ sở , đày ải vô cùng gian nan , vất vả
* Câu 2 ( thừa)
 Trùng san chi ngoại hựu trùng san 
 Cần nhìn thẳng và khó khăn gian khổ mà vượt qua nó . Muốn biết bơi không thể chỉ học bơi trên cạn mà nhất định phải nhảy xuống nước
* Câu 3 ( chuyển )
Trùng san đăng đáo cao phong hậu 
- Lối điệp vòng tròn , bắc cầu . Cách điệp này làm cho mạch thơ , ý thơ nối liền tạo một cảm giác liên miên không hết , kéo dài mãi của cảnh vật hoặc tâm trạng
 - Câu thơ chuyển , chuyển mạch thơ , ý thơ , vút lên theo chiều cao của dãy núi cuối cùng , lúc khó khăn nhất , hiểm nghèo , gian truân , vất vả nhất thì cũng chính là lúc đích đến đang chờ
Câu 4 ( hợp)
 Vạn lí dư đồ cố miên gian 
 Tâm trạng sung sướng , hân hoan của người đi đường , cũng là hình ảnh biểu trưng . Đó là hình ảnh người chiến sĩ cách mạng trên đỉnh cao của chiến thắng , trải qua bao gian khổ hi sinh
* Ghi nhớ : sgk 
4, Củng cố :Theo em , đây có phải là bài thơ tả cảnh , kể chuyện không ? Vì sao ? Hãy nêu vắn tắt nội dung ý nghĩa bài thơ ?
5, Dặn dò : Học thuộc bài thơ và phần ghi nhớ . Soạn bài : Câu cảm thán
IV.Rút kinh nghiệm: 
----------------------------------------------------
Tuần 24, tiết 94
Ngày soạn:
Ngày dạy: Tiếng Việt
CÂU CẢM THÁN
I, Mục tiêu cần đạt
 1.Kiến thức: Giúp hs hiểu rõ đặc điểm hình thức của câu cảm thán . Phân biệt câu cảm thán với các kiểu câu khác. Nắm vững chức năng của câu cảm thán 
 2.Kĩ năng:Nhận biết và sử dụng câu cảm thán.
 3.Thái độ: Biết sử dụng câu cảm thán phù hợp với tình huống giao tiếp 
II, Chuẩn bị 
GV : Dự kiến khả năng tích hợp : Phần văn qua bài Ngắm trăng và Đi đường . 
HS : học bài , soạn bài 
III, Tiến trình lên lớp 
 1, ổn định tổ chức (5’)
 2, Kiểm tra bài cũ : Hãy nêâu đặc điểm hình thức và chức năng của câu cầu khiến ?
Làm bài tập 5 
 3, Bài mới 
Hoạt động dạy và học
Hoạt động 1: Đặc điểm hình thức và chức năng của câu cảm thán (20’)
Gọi hs đọc vd 
(?) Trong những đoạn trích trên , câu nào là câu cảm thán ? 
a, Hỡi ơi lão Hạc !
b, Than ôi !
(?) Đặc điểm hình thức nào giúp ta nhận biết đó là câu cảm thán ? 
Có từ cảm thán : hỡi ơi , than ôi 
Thường được kết thúc bằng dấu chấm than 
(?) Câu cảm thán dùng để làm gì ? 
- Dùng để bộc lộ cảm xúc của người nói , người viết trong giao tiếp hằng ngày và trong vb nghệ thuật 
(?) Vậy khi viết đơn , biên bản , hợp đồng hay trình bày kết quả giải 1 bài toán  có thể dùng câu cảm thán không ? Vì sao ? ( HSTLN)
- Ngôn ngữ trong đơn , hợp đồng ( ngôn ngữ trong vb hành chính công vụ ) và ngôn ngữ trình bày kết quả giải 1 bài toán ( ngôn ngữ trong vb khoa học ) là ngôn ngữ duy lí , ngôn ngữ của tư duy lô – gíc , nên không thích hợp với việc sử dụng những yếu tố ngôn ngữ bộc lộ cảm xúc 
Nội dung
I, Đặc điểm hình thức và chức năng của câu cảm thán 
 *Xét vd sgk
a, Đặc điểm hình thức
- Có từ cảm thán : hỡi ơi , than ôi 
- Thường được kết thúc bằng dấu chấm than
b, Chức năng 
- Dùng để bộc lộ cảm xúc của người nói , người viết trong giao tiếp hằng ngày và trong vb nghệ thuật
 Hoạt động 2: Luyện tập (15’)
(?) Bài tập 1 yêu cầu điều gì ?
(?) Nêu yêu cầu bài tập ? ( HSTLN)
Gọi hs đọc yêu cầu bài tập 3 
(?) hãy nêu yêu cầu bài tập 4 ? 
II, Luyện tập 
Bài tập 1 : Nhận biết câu cảm thán 
+ Câu cảm thán 
a, Than ôi !
Lo thay ! nguy thay ! 
b, Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi!
c, Trao ôi, có biết đâu rằng : hung hăng , hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi .
Bài tập 2 : Phân tích tình cảm , cảm xúc trong các ngữ cảnh và nhận biết câu 
a, Lời than thân của người nông dân xưa 
b, Lời than thân của người chinh phụ trước nỗi truân chuyên do chiến tranh gây ra 
c, Tâm trạng bế tắc của nhà thơ trước cuộc sống ( trước cách mạng tháng tám )
d, Sự ân hận của DM trước cái chết thảm thương , oan ức của DC 
* Tuy đều bộc lộ tình cảm , cảm xúc nhưng không có câu nào là câu cảm thán , Vì không có hình thức đặc trưng của kiểu câu này 
Bài tập 3 : Đặt câu cảm thán để thể hiện cảm xúc 
Mẹ ơi, tình yêu của mẹ dành cho con thiêng liêng biết bao 
Đẹp thay cảnh mặt trời buổi bình minh 
Bài tập 4 : Gv hướng dẫn hs nêu 
4, Củng cố : Hãy nêu đặc điểm hình thức và công dụng của câu cảm thán? (3’)
5, Dặn dò : Học thuộc ghi nhớ , làm hết bài tập vào vở (2’)
Soạn bài “ Bài viết số 5”
IV.Rút kinh nghiệm:
Tuần 24, tiết 95,96
Ngày soạn:
Ngày dạy: 
I, Mục tiêu cần đạt 
 Giúp hs 
Củng cố nhận thức lí thuyết về vb thuyết minh ; vận dụng thực hành sáng tạo một vb thuyết minh cụ thể đảm bảo các yêu cầu : đúng kiểu loại , bố cục mạch lạc ; có các yếu tố miêu tả , biểu cảm , bình luện , những con số chính xác .. nhưng vẫn phải phục vụ cho mục đích thuyết minh 
II, Chuẩn bị 
GV : ra đề bài và yêu cầu khi làm đề bài đó 
HS : học bài , chuẩn bị giấy 
III, Tiến trình lên lớp 
ổn định tổ chức 
Kiểm tra bài cũ : ( Kiểm tra việc chuẩn bị giấy của hs )
Bài mới : 
A, Đề bài : Thuyết minh về một phương pháp (cách làm), bánh chưng hay bánh tét,  ngày tết. 
B, Yêu cầu 
Thể loại : Thuyết minh 
Nội dung : Thuyết minh về một phương pháp (cách làm), bánh chưng hay bánh tét,  ngày tết.
D, Dàn bài chung 
Mb : Giới thiệu chung về bánh chưng, bánh tét,.
TB : nêu phương pháp (cách làm)
+ Nguyên liệu: Gạo nếp, thịt lợn, đậu xanh, day lặc buộc, lá dong (hoặc lá dứa, lá chuối .) tuỳ vùng,
 + Cách làm: Làm sạch các nguyên liệu, riêng nếp, đậu xanh ngâm trước khoảng 30 phút cho mềm
 Trải lá gói bánh (tuỳ loại bánh) sau đó cho nếp lean trên (số lượng tuỳ bánh to hay nhỏ), cho nhân đậu xanh và thịt lơn vào rồi trải thêm một lớp nếp lên trên. Gói bánh lại và buộc day lạc cho can thận, đem luộc bánh trong nước sôi khoảng 8 đến 10 tiếng (tuỳ bánh lớn nhỏ mà canh thời gian luộc bánh cho hợp lý),
+ Yêu cầu thành phẩm: Bánh chín đều, giữ màu xanh của lá, 
KB : Những điều cần lưu ý khi thưởng thức và suy nghĩ của em.
 4, Củng cố : Nhận xét giờ kiểm tra 
 5, Dặn dò : 
Về nhà học bài và soạn bài “ Chương trình địa phương ( phần Tập Làm Văn)
IV.Rút kinh nghiệm: