Làm thế nào để nào để tổ chức nhóm khoa học và đánh giá việc học nhóm công bằng đến từng học sinh? - Tống Xuân Tám - Phan Thị Thu Hiền

 1
LÀM THẾ NÀO ðỂ TỔ CHỨC NHÓM KHOA HỌC VÀ ðÁNH GIÁ 
VIỆC HỌC NHÓM CÔNG BẰNG ðẾN TỪNG HỌC SINH? 
ThS. Tống Xuân Tám 
ThS. Phan Thị Thu Hiền 
Giảng viên Khoa Sinh học - Trường ðHSP TP.HCM 
Trong giai ñoạn hiện nay, Bộ Giáo dục và ðào tạo ñang tăng cường việc 
ñổi mới nội dung chương trình sách giáo khoa, phương pháp dạy và học ở tất cả 
các cấp học, bậc học nhất là bậc phổ thông cho phù hợp với sự phát triển của 
khoa học và trình ñộ phát triển năng lực của HS. Nhiều phương pháp dạy học 
nhằm phát huy tính tích cực, chủ ñộng, sáng tạo của học sinh ñã và ñang ñược 
áp dụng ở các trường trung học phổ thông (THPT). Có thể nói, phương pháp 
học nhóm là phương pháp mà hiện nay nhiều giáo viên phổ thông ñang tích cực 
sử dụng. Vì thông qua phương pháp này, giáo viên rèn luyện cho học sinh biết 
cách tổ chức và ñiều hành nhóm một cách có hiệu quả, giúp học sinh học tập lẫn 
nhau. Nhờ ñó, hình thành cho học sinh kĩ năng làm việc trong một tập thể sau 
này. ðây là một kĩ năng rất cần thiết và không thể thiếu ñối với một con người 
của thế kỉ XXI. 
Một lớp học ở trường THPT thường có khoảng 40 – 50 học sinh. ðể tổ 
chức hoạt ñộng nhóm, giáo viên thường chia lớp thành nhiều nhóm nhỏ. Tùy 
theo ñiều kiện cụ thể, mỗi nhóm có thể từ 5 – 10 học sinh. Hoạt ñộng nhóm có 
thể ñược diễn ra ngay trong một tiết học, một tuần, một tháng hoặc thậm chí một 
năm học. Hoạt ñộng nhóm trong một tiết học là hoạt ñộng mà các thành viên 
trong một nhóm cùng thảo luận hay tranh luận với nhau ñể tìm ra tri thức cho 
bản thân trước một vấn ñề giáo viên ñặt ra có liên quan ñến nội dung của bài 
học. Vì hoạt ñộng nhóm này chỉ diễn ra trong phạm vi của một tiết học, ở một 
lớp học nên giáo viên dễ dàng quan sát và ñánh giá ñược sự tham gia tích cực 
hay thụ ñộng của từng học sinh, nên giáo viên thường cho ñiểm ñánh giá từng 
học sinh chính xác và công bằng. 
Tuy nhiên, hoạt ñộng nhóm của học sinh không phải lúc nào cũng diễn ra 
trong lớp học mà còn diễn ra ngoài phạm vi của lớp học. Do hiện nay có nhiều 
giáo viên ở trường THPT ñang áp dụng phương pháp seminar, phương pháp dạy 
học dựa trên dự án (Project based Learning) gọi tắt là phương pháp PBL mà các 
giáo viên ñã ñược bồi dưỡng trong các ñợt tập huấn vừa qua như bồi dưỡng thay 
sách giáo khoa mới, bồi dưỡng thường xuyên, ñặc biệt là các khóa bồi dưỡng 
của Intel (Chương trình dạy dạy của Intel) và của Microsoft (Tích hợp công 
nghệ thông tin trong dạy học và chia sẻ ñồng nghiệp). Các phương pháp dạy học 
này nhất thiết ñòi hỏi học sinh phải làm việc theo nhóm thì mới hoàn thành yêu 
cầu của giáo viên. Vậy, vấn ñề ñặt ra là làm thế nào ñể tổ chức nhóm khoa học 
và ñánh giá việc học nhóm một cách công bằng ñến từng học sinh? Thiết nghĩ 
ñây là ñiều mà nhiều giáo viên ñang quan tâm. 
 2
1. Về tổ chức nhóm 
Ngay từ khâu chia nhóm, giáo viên cũng nên chú ý ñến tính công bằng cho 
các nhóm. Có nhiều cách chia nhóm khác nhau, mỗi cách có những ưu và nhược 
ñiểm riêng. Tùy theo ñiều kiện cụ thể mà giáo viên có thể áp dụng cách này hay 
cách khác sao chu phù hợp. 
Cách chia nhóm ñơn giản nhất là căn cứ vào danh sách lớp học, giáo viên 
chia nhóm từ trên ñầu danh sách xuống dưới theo số lượng học sinh mỗi nhóm 
ñã ấn ñịnh. Cách chia này rất ñơn giản, không mất nhiều thời gian và công sức 
của giáo viên và học sinh. Tuy nhiên, nó lại không mang tính khoa học và công 
bằng vì sẽ có khả năng một nhóm có quá nhiều học sinh khá giỏi, thành thạo các 
kĩ năng vi tính và nhà có máy vi tính nối mạng Internet. Trong khi ñó sẽ có 
nhóm có nhiều học sinh trung bình và yếu, kém thành thạo các kĩ năng vi tính và 
có khi nhà lại không có máy vi tính, hoặc có máy vi tính nhưng không ñược nối 
mạng Internet. Nếu giáo viên chia nhóm bằng cách này thì chắc chắn việc hoạt 
ñộng của một số nhóm sẽ gặp rất nhiều khó khăn và khó hoàn thành ñúng hạn 
những yêu cầu của giáo viên. Và do ñó, việc ñánh giá, cho ñiểm các nhóm sẽ 
không công bằng ñối với từng học sinh, có thể học sinh sẽ thắc mắc, kiện cáo 
hoặc mất hứng thú trong quá trình làm việc nhóm. 
Cách chia nhóm thứ hai là cho học sinh bốc thăm một cách ngẫu nhiên. 
Với cách chia nhóm như thế này, giáo viên làm như sau: chẳng hạn lớp học có 
50 học sinh, giáo viên muốn chia lớp thành 10 nhóm, mỗi nhóm có 5 học sinh 
thì giáo viên sẽ làm 50 lá thăm. Trong ñó, có 5 lá thăm ghi “nhóm 1”, 5 lá thăm 
tiếp theo ghi “nhóm 2”, và cứ làm như thế cho ñến hết 50 lá thăm. Việc chuẩn 
bị những lá thăm này giáo viên nên làm trước ở nhà. ðến lớp, giáo viên trộn ñều 
các lá thăm này và lần lượt cho từng học sinh bốc thăm. Sau khi bốc thăm xong, 
giáo viên yêu cầu từng học sinh ñọc lá thăm của mình lên cho cả lớp nghe ñể 
biết học sinh ñó thuộc nhóm nào. Giáo viên vừa nghe vừa ghi lại tên nhóm 
tương ứng với từng học sinh và ñọc lại một lần nữa trước lớp ñể học sinh theo 
dõi và biết ñược những thành viên trong nhóm của mình. Như vậy, việc chia 
nhóm theo cách này ñã khắc phục ñược một số nhược ñiểm của cách chia thứ 
nhất. Nghĩa là, nó mang tính khoa học hơn, công bằng hơn vì có yếu tố bốc thăm 
ngẫu nhiên nên xác suất học sinh khá giỏi, thành thạo vi tính, nhà có máy vi 
tính, máy vi tính có nối mạng Internet ñược phân phối cho các nhóm. Tuy nhiên, 
nhược ñiểm ñó là vẫn còn xác suất nhóm có nhiều hơn một học sinh khá giỏi, 
thành thạo các kĩ năng vi tính và nhà có máy vi tính nối mạng Internet, trong khi 
ñó có nhóm thì lại không và hơn nữa cách chia này ñương nhiên sẽ mất nhiều 
thời gian và công sức của cả giáo viên và học sinh hơn cách chia thứ nhất. 
ðể khắc phục những mặt còn hạn chế về tính công bằng của hai cách trên, 
giáo viên có thể sử dụng cách chia nhóm thứ ba như sau: trước khi buổi chia 
nhóm diễn ra, giáo viên nên thiết kế một tờ phiếu thăm dò ñơn giản sau ñây và 
phát cho mỗi học sinh, yêu cầu học sinh ñánh dấu lựa chọn ñầy ñủ các câu hỏi 
 3
và sau ñó thu lại. Việc làm này chỉ tiến hành một lần duy nhất vào lần chia 
nhóm ñầu tiên trong suốt cả một năm học. 
TRƯỜNG THPT 
Lớp: ... 
Họ và tên: .................. 
PHIẾU THĂM DÒ 
Em hãy ñánh dấu (x) vào ô 
 trong mỗi câu hỏi sau, mỗi câu chỉ ñánh dấu (x) 
vào ô 
 duy nhất. 
1. Nhà em có máy vi tính không? (nếu chọn “không” thì không trả lời câu 2) 

 có 
 không 
2. Máy vi tính nhà em có nối mạng Internet không? 

 có 
 không 
3. Em có sử dụng thành thạo Microsoft Word không? 

 rất thành thạo 
 thành thạo 
 không thành thạo 
 chưa sử dụng 
4. Em có sử dụng thành thạo Microsoft PowerPoint không? 

 rất thành thạo 
 thành thạo 
 không thành thạo 
 chưa sử dụng 
5. Em có sử dụng thành thạo Microsoft Excel không? 

 rất thành thạo 
 thành thạo 
 không thành thạo 
 chưa sử dụng 
6. Em có thành thạo kĩ năng chỉnh sửa phim, âm thanh, hình ảnh không? 

 rất thành thạo 
 thành thạo 
 không thành thạo 
 chưa sử dụng 
7. Em có sử dụng thành thạo Internet không? 

 rất thành thạo 
 thành thạo 
 không thành thạo 
 chưa sử dụng 
Sau khi phân loại và tổng hợp xong các phiếu thăm dò ở nhà, giáo viên lọc 
ra danh sách học sinh tương ứng với những vấn ñề vừa ñược thăm dò và kết hợp 
với học lực của học sinh ñể lập ra số lượng các lá thăm tương ứng như sau: 10 lá 
thăm ñầu tiên ghi từ nhóm 1 ñến nhóm 10 cho nhóm học sinh nhà có máy vi tính 
và có nối mạng Internet bốc trước; 10 lá thăm như thế tiếp theo cho nhóm học 
sinh rất thành thạo hoặc thành thạo kĩ năng tin học (Word, PP, Excel); 10 lá 
thăm tiếp cho nhóm học sinh rất thành thạo hoặc thành thạo kĩ năng chỉnh sửa 
phim, âm thanh, hình ảnh; 10 lá thăm cho nhóm học sinh sử dụng thành thạo 
Internet; 10 lá thăm cuối cùng cho nhóm học sinh có học lực khá giỏi bốc. Bằng 
cách làm này sẽ mang tính khoa học cao và ñảm bảo tính công bằng cho các 
nhóm vì mỗi nhóm ñều có ñầy ñủ học sinh khá giỏi, thành thạo vi tính, nhà có 
máy vi tính, máy vi tính có nối mạng Internet. Giáo viên chỉ cần chia nhóm một 
lần và duy trì nhóm này trong suốt một năm học. Tuy nhiên, cách chia nhóm 
theo kiểu này mất rất nhiều thời gian cho cả giáo viên và học sinh. 
 4
2. Về tổ chức thực hiện hoạt ñộng nhóm 
Sau khi chia nhóm, giáo viên yêu cầu mỗi nhóm tự bầu ra một nhóm 
trưởng có trách nhiệm ñiều hành nhóm trong suốt quá trình làm việc và một thư 
kí ñể ghi chép lại những ý kiến thống nhất của nhóm. 
Sau bước chia nhóm, bước tiếp theo giáo viên giới thiệu chủ ñề seminar 
hoặc tên dự án, giao nhiệm vụ cụ thể và hướng dẫn cho học sinh từng bước thực 
hiện, cung cấp cho học sinh những tài liệu tham khảo và ñịa chỉ một số ñường 
link thật cần thiết ñể học sinh không bị mò mẫm trong việc tìm kiếm tài liệu và 
ñể không làm mất nhiều thời gian vô ích của học sinh. Giáo viên nói rõ thời gian 
hoàn thành seminar hoặc dự án ñể học sinh có kế hoạch thực hiện. 
Trong quá trình học sinh thực hiện, giáo viên thường xuyên theo dõi trực 
tiếp hoặc gián tiếp ñể có biện pháp hỗ trợ kịp thời. Nếu có vấn ñề gì xảy ra giáo 
viên phải giải quyết một cách nhanh chóng như: chẳng hạn phát hiện một nhóm 
nào ñó có 2 học sinh anti nhau ñến mức nhóm ñó không thể hoạt ñộng ñược nữa 
thì giáo viên phải kịp thời ñiều chỉnh bằng cách chuyển một sinh học ñó sang 
nhóm khác và chuyển một học sinh ở nhóm khác qua nhóm ñó. Giáo viên không 
ñược áp ñặt ý kiến chủ quan của mình lên các nhóm mà lúc này giáo viên chỉ 
nên ñóng vai trò là người hướng dẫn, trọng tài, ñịnh hướng ñể học sinh ñi ñúng 
hướng. Có như thế mới phát huy ñược tính ñộc lập, chủ ñộng, sáng tạo của học 
sinh. 
3. Về tổ chức báo cáo kết quả và ñánh giá hoạt ñộng nhóm 
Sản phẩm hoạt ñộng nhóm rất ña dạng, tùy theo từng vấn ñề cụ thể có thể 
là một bài viết ở dạng Word hay một bài trình diễn dưới dạng PowerPoint hoặc 
là sự kết hợp của cả ba sản phẩm: một bài trình diễn dưới dạng PowerPoint, ấn 
phẩm (tờ rơi tuyên truyền, tờ quảng cáo,) và một trang web. ðể ñịnh hướng 
hoạt ñộng của học sinh và ñể mang tính khoa học, công bằng trong ñánh giá 
hoạt ñộng nhóm, giáo viên nên thiết kế sẵn các phiếu ñánh giá (công cụ ñánh 
giá) tương ứng với từng loại sản phẩm mà học sinh cần phải ñạt ñược. Trong ñó 
cần phải ghi rõ các mục ñánh giá và thang ñiểm tương ứng với từng mục, phát 
cho từng nhóm trước khi thực hiện seminar hoặc dự án (trong khuôn khổ bài này 
chúng tôi chỉ tập trung ñề cập ñến hoạt ñộng dự án). Căn cứ vào những phiếu 
ñánh giá này (tham khảo các mẫu phiếu ñánh giá ba sản phẩm hoạt ñộng dự án 
“Dịch cúm gia cầm” ở phần phụ lục), các nhóm có sự phấn ñấu và sẽ biết ñược 
sản phẩm của nhóm mình ñạt ñến mức ñộ nào ñể có biện pháp ñiều chỉnh kịp 
thời. 
Trước khi buổi báo cáo diễn ra, giáo viên chuẩn bị mượn phòng máy có 
projector, máy vi tính có hệ thống loa âm thanh ñầy ñủ và thông báo ñể học sinh 
biết trước, in trước các phiếu ñánh giá. Nếu có kinh phí thì giáo viên nên chuẩn 
bị trước một số phần quà lưu niệm nhỏ ñể trao giải cho nhóm nào ñạt giải nhất, 
nhì ba, khuyến khích ñể tăng phần ñộng viên, khích lệ ñối với học sinh. Còn nếu 
 5
không có kinh phí thì không sao. Nếu giáo viên có ý ñịnh mời quan khách ñến 
tham dự thì phải chuẩn bị giấy mời và gửi trước một tuần. 
Trong buổi báo dự án của học sinh, tùy ñiều kiện cho phép giáo viên có thể 
mời thêm ñại diện Quan chức chính quyền, ñại diện Ban giám hiệu, Tổ trưởng 
chuyên môn, ñại diện phụ huynh học sinh ñến tham dự. 
Trước khi các nhóm báo cáo, giáo viên chiếu 1 slide ghi rõ yêu cầu: nhắc 
lại thời gian tối ña cho một báo cáo, tất cả các thành viên trong nhóm phải ñược 
tham gia báo cáo ñể rèn luyện cho học sinh kĩ năng nói trước ñám ñông và thông 
qua ñó phần nào giáo viên có thể ñánh giá ñược thực lực của từng học sinh; khi 
một nhóm lên báo cáo các nhóm còn lại phải chú ý lắng nghe và cho nhận xét 
trong phiếu về ưu ñiểm và hạn chế về nội dung, hình thức và cách trình bày của 
nhóm bạn và thảo luận thống nhất trong nhóm ñể chấm ñiểm cho nhóm khác. 
Bằng cách này, giáo viên rèn luyện cho học sinh biết cách chú ý lắng nghe, góp 
ý, nhận xét ý kiến của người khác. 
ðể ñảm bảo tính công bằng và khách quan trong ñánh giá hoạt ñộng nhóm, 
giáo viên nên cho học sinh cùng tham gia ñánh giá với mình theo các tiêu chí ñã 
in sẵn trong các phiếu ñánh giá mà giáo viên ñã phát cho học sinh trước khi tiến 
hành dự án. Giáo viên thông báo thật cụ thể cho học sinh biết: mỗi nhóm sẽ 
chấm ñiểm cho tất cả các nhóm khác, trừ nhóm của mình. Nghĩa là, nhóm của 
mình không ñược chấm ñiểm cho nhóm mình. Kết quả của mỗi nhóm ñược tính 
như sau: 
ðiểm nhóm = [(ðiểm trung bình cộng của các nhóm chấm + ñiểm của GV)/2] x 
số thành viên trong nhóm 
Tại sao ñiểm của các nhóm học sinh chấm chỉ lấy trung bình cộng và ñược 
tính là một cột ñiểm tương ñương với cột ñiểm của giáo viên? Vì thường nhóm 
học sinh này chấm cho nhóm kia ñôi khi không chính xác, có lúc còn mang 
nhiều cảm tính, thiên vị, Vì thế, ñể ñảm bảo tính công bằng và khách quan, giáo 
viên chỉ nên lấy ñiểm trung bình cộng của các nhóm và ñược tính là một cột 
ñiểm tương ñương với cột ñiểm của giáo viên. 
ðiểm của nhóm sau khi ñược tính bằng công thức trên sẽ ñược làm tròn 
theo nguyên tắc. Ví dụ: 34,25 ñược làm tròn là 34,50; 34,75 ñược làm tròn là 35. 
Sau khi các nhóm báo cáo xong, giáo viên mời ñại diện các nhóm góp ý 
kiến cho nhóm bạn về những ưu và hạn chế. Tiếp ñến, giáo viên nhận xét, ñánh 
giá, rút kinh nghiệm riêng từng bài báo cáo và chung cho toàn lớp học, rút ra bài 
học và kiến thức cần nắm. Sau ñó, giáo viên tổng kết cho ñiểm từng nhóm và 
phát phần thưởng nếu có. 
Vì giáo viên không theo sát từng hoạt ñộng của các nhóm ở ngoài lớp học 
nên giáo viên không thể nhận xét ñánh giá công bằng, khách quan ñến từng học 
sinh. ðể khắc phục ñiều này, giáo viên nên ñưa tổng ñiểm của nhóm cho nhóm 
trưởng và yêu cầu nhóm trưởng họp tất cả các thành viên trong nhóm ñể phân 
 6
chia ñiểm sao cho công bằng với công sức ñóng góp của từng thành viên trong 
nhóm. Giáo viên quán triệt tinh thần cho cả lớp biết “không có sự cào bằng” mà 
ñiểm số phải là ñiểm thực lực của chính mỗi học sinh. ðiểm số của mỗi thành 
viên trong nhóm chỉ ñược lẻ 0,5 ñiểm, không chấp nhận con số lẻ khác. Qua 
kinh nghiệm của chúng tôi và một số giáo viên khác ở trường phổ thông cho 
thấy, vấn ñề này các nhóm làm rất tốt và không có việc thắc mắc xảy ra. Với 
cách ñánh giá này, mỗi học sinh ñều thấy ñược tính công bằng, khách quan, phù 
hợp với năng lực của mình. 
Tóm lại, việc tổ chức học nhóm ñòi hỏi người giáo viên phải ñầu tư nhiều 
thời gian, công sức, ñứng ñường sau các hoạt ñộng của học sinh không có nghĩa 
là phó thác hoàn toàn cho học sinh mà ngược lại phải theo dõi sát sao, ñóng vai 
là người hướng dẫn, trọng tài ñể có biện pháp hỗ trợ kịp thời. Nếu tổ chức hoạt 
ñộng nhóm tốt kết hợp với phương pháp ñánh giá công bằng và khách quan sẽ 
kích thích khả năng học tập của học sinh. Còn nếu không sẽ làm cho học sinh 
chán nản.