Giáo án Ngữ văn 8: Vọng nguyệt – Hồ Chí Minh

 VỌNG NGUYỆT – HỒ CHÍ MINH
I. Giới thiệu về tập “Ngục trung nhật ký”
 Sgk/37+38
Ngắm trăng là bài thơ thứ 21 trong NKTT
II. Một số bài thơ liên hệ: 
"Tôi đọc trăm bài trăm ý đẹp 
Anh đèn toả sáng mái đầu xanh 
Vần thơ của Bác vẫn thơ thép 
Mà vẫn mênh mông bát ngát tình"
 (Hoàng Trung Thông - Đọc thơ Bác)
“Ngục tối trái tim càng cháy lửa,
Xích xiềng không khóa nổi lời ca.
Trăm sông nghìn núi chân không ngã,
Yêu nước, yêu người, yêu cỏ hoa”.
 (Hoàng Trung Thông – Đọc thơ Bác)
"Lại thương nỗi đoạ đầy thân Bác 
Mười bốn trăng xê tái gông cùm 
Ôi chân yêu mắt mờ tóc bạc 
Mà thơ bay cách hạc ung dung" 
 (Tố Hữu – Theo chân Bác)
“Bác để tình thương cho chúng con,
 Một đời thanh bạch, chẳng vàng son.
 Mong manh áo vải, hồn muôn trượng,
Hơn tượng đồng phơi những lối mòn”
 (Tố Hữu – Bác ơi)
“Quảng Tây giải khắp mười ba huyện,
Mười tám nhà lao đã ở qua.”
 (Đến phòng chính trị chiến khu IV - NKTT)
Túc Vinh mà để ta mang nhục,
Cố ý dằng dai, chậm bước mình;
Bịa chuyện tình nghi là gián điệp,
Cho người vô cớ mất thanh danh.
 (Bị bắt tại phố Túc Vinh – NKTT)
III. §äc - hiÓu v¨n b¶n 
* Nhan ®Ò: Väng nguyÖt lµ mét thi ®Ó phæ biÓn trong th¬ x­a. Thi nh©n gÆp c¶nh tr¨ng ®Ñp, th­êng ®em r­îu uèng tr­íc hoa ®Ó th­ëng tr¨ng, cã r­îu vµ hoa th× sù th­ëng tr¨ng míi mÜ m·n.
	1. C©u 1 + c©u 2: 
 	- Ng­êi ta chØ ng¾m tr¨ng khi th¶nh th¬i, t©m hån th­ th¸i.
 	- B¸c Hå ng¾m tr¨ng trong hoµn c¶nh ®Æc biÖt: trong ngôc tï, lµ mét tï nh©n bÞ ®µy ®o¹ v« vµn cùc khæ. B¸c ®· tõng nãi vÒ c¶nh “sèng kh¸c loµi ng­êi võa bãn th¸ng/tiÒu tôy cßn h¬n m­êi n¨m trêi” cña m×nh nh­ sau:
 	“Bèn th¸ng c¬m kh«ng no
 	Bèn th¸ng ®ªm thiÕu ngñ
 	Bèn th¸ng ¸o kh«ng thay
 	Bèn th¸ng kh«ng giÆt giò”
 	(Bèn th¸ng råi – NKTT)
 	- V× lÏ ®ã, ®äc c©u ®Çu bµi th¬, nghe B¸c kÓ vÒ hoµn c¶nh thùc t¹i, ta t­ëng chõng nh­ ng­êi s¾p nãi vÒ hoµn c¶nh lao khæ cña m×nh. Nh­ng kh«ng, c©u th¬ thø hai hoµn toµn cho ng­êi ®äc mét bÊt ngê.
 	- Tr­íc c¶nh ®ªm tr¨ng qu¸ ®Ñp, B¸c khao kh¸t ®­îc th­ëng thøc tr¨ng mét c¸ch trän vÑn vµ lÊy lµm tiÕc lµ kh«ng cã hoa vµ r­îu.
 	- ViÖc nhí ®Õn r­îu vµ hoa trong c¶nh tï ngôc kh¾c nghiÖt ®· cho thÊy ng­êi tï kh«ng hÒ v­íng bËn vÒ vËt chÊt, t©m hån vÉn tù do, ung dung, vÉn thÌm ®­îc tËn h­ëng c¶nh tr¨ng ®Ñp.
 	- C©u th¬ thø 2 cã c¸i xèn xang, bèi rèi rÊt nghÖ sÜ tr­íc c¶nh ®ªm tr¨ng ®Ñp cña B¸c Hå. C©u th¬ cho ta thÊy t©m hån nghÖ sÜ ®Ých thùc cña B¸c.
 	- Trong tï th× lµm thÕ nµo ®Ó cã cuéc ng¾m tr¨ng thùc sù, v× vËy mµ cµng bøc røt, bèi rèi. Ng­êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng vÜ ®¹i l·o luyÖn vÉn lµ mét con ng­êi yªu thiªn nhiªn mét c¸ch say mª ®· rung ®éng m·nh liÖt tr­íc c¶nh tr¨ng ®Ñp, dï ®ang lµ th©n tï.
 	2. C©u 3 + c©u 4 
 	NghÖ thuËt: kÕt cÊu ®¨ng ®èi: trong tõng c©u vµ gi÷a hai c©u.
 	- Trong tõng c©u: ch÷ chØ ng­êi (nh©n, thi gia) ch÷ chØ tr¨ng (nguyÖt) ®Æt ë hai ®Çu, ë gi÷a lµ cöa nhµ tï (song).
 	- Hai c©u: T¹o mét cÆp ®èi gi÷a ng­êi vµ tr¨ng (minh nguyÖt - thi gia).
 	-> Hai c©u th¬ dÞch ®· lµm mÊt ®i sù ®¨ng ®èi, gi¶m ®i phÇn nµo søc truyÒn c¶m. Hai ch÷: nhßm, ng¾m ë c©u th¬ dÞch ch­a s¸t nghÜa.
 	Néi dung: Mèi giao hoµ ®Æc biÖt gi÷a ng­êi tï c¸ch m¹ng vµ thi sÜ víi vÇng tr¨ng.
 	- B¸c ®· th¶ t©m hån v­ît qua ngoµi cöa s¾t ®Ó ng¾m tr¨ng, ®Ó giao hoµ víi vÇng tr¨ng tù do.
 	- VÇng tr¨ng: còng v­ît qua song s¾t nhµ tï ®Ó ®Õn "kh¸n thi gia" 
 	Ng­êi vµ tr¨ng ®Òu chñ ®éng t×m ®Õn nhau, giao hoµ cïng nhau, ng¾m nhau say ®¾m. NghÖ thuËt nh©n ho¸ ®· cho thÊy: B¸c vµ tr¨ng ®· hÕt søc g¾n bã, th©n thiÕt trë thµnh tri ©m tri kû -> cuéc v­ît ngôc tinh thÇn. Liªn hÖ:
 	“§Õ quèc tï ta, ta ch¼ng tï
 	Ta cßn bé ãc ta kh«ng lo
 	Giam ng­êi khãa c¶ ch©n tay l¹i
 	Kh«ng thÓ ng¨n ta nghÜ tù do”
 	(Sãng Hång – Kh«ng giam ®­îc trÝ ãc)
 	“Th©n thÓ ë trong lao
	Tinh thÇn ë ngoµi lao
 	Muèn nªn sù nghiÖp lín
 	Tinh thÇn cµng ph¶ cao”
 	(Më ®Çu – NKTT)
C©u th¬ cßn cho thÊy søc m¹nh thÇn kú cña ng­êi chiÕn sÜ. PhÝa nµy lµ nhµ tï ®en tèi, lµ hiÖn th©n tµn b¹o cßn ngoµi kia lµ vÇng tr¨ng th¬ méng, lµ thÕ giíi c¸i ®Ñp, lµ bÇu trêi tù do, lµ l·ng m¹n say ng­êi. Gi÷a hai thÕ giíi ®ã lµ cöa s¾t nhµ tï. Víi cuéc ng¾m tr¨ng nµy, song s¾t nhµ tï ®· trë thµnh bÊt lùc, v« nghÜa tr­íc nh÷ng t©m hån tri ©m, tri kû t×m ®Õn víi nhau.
IV. Tæng kÕt:
1. NghÖ thuËt 
- Phong c¸ch th¬ tr÷ t×nh võa cã mµu s¾c cæ ®iÓn (thÓ hiÖn ë nhan ®Ò, ë thi liÖu: cã r­îu, hoa tr¨ng, ë cÊu tróc ®¨ng ®èi ë hai c©u sau vµ nhÊt lµ ë h×nh ¶nh chñ thÓ tr÷ t×nh: ung dung, giao c¶m ®Æc biÖt víi thiªn nhiªn). Võa mang t­ t­ëng thêi ®¹i (mét hån th¬, l¹c quan, lu«n h­íng vÒ ¸nh s¸ng to¸t lªn tinh thÇn thÐp). Võa gi¶n dÞ, hån nhiªn, võa hµm sóc...
2. Néi dung
- VÎ ®Ñp cña mét t©m hån mét nh©n c¸ch lín võa rÊt nghÖ sÜ võa cã b¶n lÜnh phi th­êng cña ng­êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng Hå ChÝ Minh.
tham kh¶o
Cã thÓ ph©n tÝch bµi th¬ ë hai ®iÓm:
a) B¶n chÊt chiÕn sÜ lång trong h×nh ¶nh thi sÜ
Næi bËt lªn lµ mét t©m hån thi sÜ d¹t dµo c¶m høng th¬ tr­íc ¸nh tr¨ng ®Ñp. ¸nh tr¨ng lµ m«tÝp tr÷ t×nh tiªu biÓu cña th¬ ca ph­¬ng §«ng. Quan niÖm thÈm mÜ cæ ®iÓn ®· quy thµnh nh÷ng c«ng thøc: phong, hoa, tuyÕt, nguyÖt; cÇm k×, thi, töu.
Tr¨ng ®Ñp. C¶m høng th¬ bèc cao. TiÕc kh«ng cã hoa vµ r­îu cho c¶m høng ®­îc trän vÑn. C©u mét vµ hai tiÕp theo nhau biÓu hiÖn t©m tr¹ng ®ã.
Hai c©u sau: ®«i b¹n th¬ tri kØ. C¸i duyªn v¨n ch­¬ng tõ l©u ®· g¾n bã vÇng tr¨ng víi nhµ th¬, bÊt chÊp c¶ ngôc tï. Cã chÊt say vµ chÊt méng: vÇng tr¨ng cã linh hån, cã nÐt mÆt, cã ¸nh m¾t.
Nh­ng thùc chÊt l¹i lµ chÊt thÐp, chÊt chiÕn sÜ. §Æt trong hoµn c¶nh cô thÓ cña ng­êi lµm th¬ (cïm xÝch, muçi rÖp, ghÎ lë, l¹nh,...) míi thÊy næi mét viÖc cã ®­îc c¶m høng th¬ lµ thÐp råi. Mµ lµ thÐp giµ. ThÐp kh«ng giµ l¾m th× ch¾c trong tr­êng hîp nµy sÏ thÓ hiÖn lµ thÐp. ThÐp giµ míi thÓ hiÖn lµ th¬: ung dung tù t¹i, hoµn toµn ®øng trªn gian khæ, thanh tho¸t nh­ kh«ng.
b) Mét t©m hån bao giê còng h­íng ra ¸nh s¸ng
Tõ bãng tèi nhµ lao (hiÓu theo c¶ nghÜa ®en vµ nghÜa bãng) t©m hån B¸c h­íng ra ¸nh s¸ng. DÜ nhiªn cã ¸nh tr¨ng gäi B¸c. Song nÕu kh«ng cã t©m hån B¸c th× ¸nh tr¨ng cø ë bªn ngoµi, vµ nhµ tï vÉn cø tèi t¨m. B¸c ®· ®­a ¸nh tr¨ng to¶ s¸ng vµo trong nhµ tï. Mét bµi th¬ ®Çy ¸nh s¸ng lµm trong nhµ tï ®en tèi nhÊt.
NguyÔn §¨ng M¹nh
(MÊy vÊn ®Ò vÒ ph­¬ng ph¸p t×m hiÓu, ph©n tÝch th¬ Hå ChÝ Minh, NXB Gi¸o dôc, 2003)