Giáo án Ngữ văn 8 Tuần 27 - Tiết 105: Hành động nói (tt)

Tuần 27 - Tiết 105
Ngày soạn 
Ngày dạy
HÀNH ĐỘNG NÓI ( TT ) 
I. Mục tiêu cần đạt:
 - Tiếp tục học sinh nhận thức được rằng: Những hành động nói khác nhau có mục đích khác nhau.
 - Nắm được mục đích của hành động nói để có thể linh hoạt lựa chọn cách diễn đạt, giúp người nghe hiểu sát hơn và tốt hơn ý định muốn diễn đạt
II. Chuẩn bị: 
GV: soạn giáo án
HS: Học bài, soạn bài, ôn tập các kiểu câu đã học, chú ý chức năng
III. Tiến trình lên lớp
Ổn định
Kiểm bài cũ:
- Thế nào là hành động nói
- Cho biết các kiểu hành động nói đã học? Mỗi loại cho 1 ví dụ?
 3. Tổ chức các hoạt động
Hoạt động của thầy, trò
Nội dung ghi
* Hoạt động 1:
 1/ GV yêu cầu đánh số thứ tự cho các câu trong đoạn trích.
 - GV treo bảng tổng hợp trong sgk. Gọi hs xác định mục đích nói của các câu trong đoạn trích bằng cách đánh dấu (+) vào ô thích hợp?
 - Cho biết sự giống nhau về hình thức của 5 câu trong đoạn văn
 (- Kiểu câu trần thuật, kết thúc bằng dấu chấm)
 - Cho biết trong 5 câu ấy, những câu nào giống nhau về mục đích nói? (1,2,3 mục đích trình bày
 4,5 mục đích cầu khiến)
 - Mục đích nào phù hợp với chức năng chính của câu trần thuật (mục đích nào không phù hợp với chức năng chính)
 ( mục đích trình bày)
 - Xác định hành động nói cho mỗi câu?
 (1,2,3 trình bày, 3,4 điều khiển)
 - Hành động nói nào được thực hiện bằng kiểu câu có chức năng chính phù hợp với hành động (1,2,3)
 * TV: Cùng là câu trần thuật nhưng chúng có thể có những mục đích khác nhau và thực hiện các hành động nói khác nhau
 - Câu trần thuật thực hiện hành động nói trình bày cách dùng trực tiếp. Câu trần thuật thực hiện hành động nói cầu khiến cách dùng gián tiếp
 2/ Lập bảng trình bày quan hệ giữa các kiểu câu nghi vấn, cầu khiến, cảm thán, trần thuật với các kiểu hành động nói
 - GV kẻ sẵn bảng tổng hợp. Gọi hs lên điền vào bảng tổng hợp:
 Dấu cộng (+) vào ô kiểu câu thực tiễn hành động nói bằng chức năng chính, dấu (-) vào ô kiểu câu thực hiện hành động nói bằng chức năng khác. Gọi hs nhắc lại chức năng từng loại câu, xác định chức năng chính
 Kiểu câu
Kiểu hành 
động nói
Trần thuật
Nghi vấn
Cảm thán
cầu khiến
Hài
+
Trình bày
+
-
Điều khiển
-
-
+
Hứa hẹn
-
Bộc lộ cảm xúc
-
-
+
 - Một số ví dụ hành động nói
 a. Cách dùng trực tiếp
 A: Mấy giờ thì đá trận chung kết? (câu nghi vấn thực hiện hành động nói)
 B: Mười chín giờ
 H: Hãy đi ngủ kẻo muộn! (câu cầu khiến thực hiện hành động điều khiển)
 B: Vâng tôi đi ngay đây
 A: Ôi chao, biển chiều thật đẹp! (câu cảm thán thực hiện hành động bộc lộ cảm xúc)
 B: Ừ, đẹp thật!
 A: Trời đang mưa to (Câu trần thuật thực hiện hành động thông báo)
 B: Hôm qua trời cũng mưa to thế này!
 b. Cách dùng gián tiếp
 A: Tớ mua cái cặp này những hai trăm nghìn cơ đấy!
 B: Hai trăm nghìn cơ đấy?
 (Câu nghi vấn thực hiện hành động bác bỏ: bịa đặt)
 A: Sao dạo này mọi người có vẻ lạnh nhạt với tớ thế nhỉ?
 B:Cậu hãy tự hỏi mình xem!
 (câu cầu khiến thực hiện hành động chất vấn: thử kiểm điểm xem mình đã đối xử với bạn bè như thế nào?)
 A: Cậu thấy mái tóc “Hàn Quốc”, của tớ có tuyệt không?
 B: Ôi, nom cậu giống con khỉ đầu đỏ quá!
 (Câu cảm thán thực hiện hành động phê phán)
 A: Trời nắng nóng quá nhỉ!
 B: Từ sáng đến giờ tớ đã nghe câu nói này ba lần 
 (Câu trần thuật thực hiện hành động điều khiển : câu kêu ca phàn nàn ít thôi kẻo người khác khó chịu)
 GV: + phân biệt các kiểu câu cần quan tâm đến đặc điểm hình thức
 + phân biệt các hành động nói cần lấy mục đích làm cơ sở
* Hoạt động 2: 
 1/ Gọi hs đọc và xđ yêu cầu bài tập
 - Quan sát bài HTS (trang 55) xác định các câu nghi vấn (5 câu)
 - Cho biết những câu ấy dùng để làm gì? (gọi hs trả lời từng câu)
 - Vị trí các câu nghi vấn trong từng đoạn? (1,2,3,5 cuối, gần cuối, 4: đầu)
 - Vị trí các câu nghi vấn có liên quan như thế nào đến mục đích nói của nó?
 GV: Kiểu câu và hành động nói do kiểu câu dẫn đạt có thể không trùng khớp (1,2,3,5)
 2/ Gọi hs đọc và xđ yêu cầu bt 2
 - Gọi hs đọc từng câu và xđ mục đích nói từng câu
 GV: dùng kiểu câu thể hiện hành động nói theo cách gián tiếp
 - Cách dùng gián tiếp này có tác dụng gì? (tạo sự đồng cảm sâu sắc)
 3/ Hs đọc và xđ yêu cầu
 - Em hãy xđ các câu có mục đích trong đoạn trích?
 - Các câu đó thuộc kiểu câu gì?
 - Các câu đầu của ai?
 - Qua các câu của Dế choắt em hiểu gì về tính cách của Dế choắt?
 - Qua các câu của Dế Mèn hiểu gì về tính cách Dế Mèn?
 Em hiểu gì mối quan hệ giữa Dế Mèn và Dế choắt (Dế Mèn vai trên, Dế choắt vai dưới)
 Cách nói của mỗi nhân vật để thực hiện mục đích thể hiện mối quan hệ giữa người nói với người nghe, đồng thời thể hiện tính cách người nói
 4/ Gọi hs đọc và xđ yêu cầu
 - Trong các cách hỏi đường dưới đây, em nên dùng những cách nào để hỏi người lớn?
 -Theo em 5 phương án đó, phương án nào mang tính lịch sự nhã nhặn hơn? (b và a)
 2/ Gọi hs đọc và xđ yêu cầu
 - Theo em, chọn hành động nào? Vì sao?
I. Cách thực hiện hành động nói
 1/ 
- Đều là câu trần thuật 
- Câu trần thuật 1,2,3 thực hiện hành động nói trình bày trực tiếp
 - Câu trần thuật 4,5 thực hiện hành động nói điều khiển gián tiếp
* Ghi nhớ (sgk /71)
Tổ 1: câu trần thuật- VD
Tổ 2: nghi vấn – VD
Tổ 3: cầu khiến – VD
 Tổ 4: câu cảm thán- VD
 - Cử đại diện điền vào bảng
 - Nhận xét
 - Cho VD và xác định cách nào là dùng trực tiếp
- Hs đọc ghi nhớ
II.. Luyện tập
1/* Mục đích nói của các câu nghi vấn trong bài HTS
- Từ xưa các bậc trung thần đời nào không có?
 (Câu nghi vấn thực hiện hành động khẳng định)
(2)- Lúc bấy giờ, dẫu các người muốn vui vẻ không?
(câu nghi vấn thực hiện hành động phủ định)
(3)- Lúc bấy giờ, dẫu các người không muốn vui vẻ không?
 (câu nghi vấn thực hiện hành động khẳng định)
 (5)- Nếu vậy, rồi đây trong trời đất nữa?
 (Câu nghi vấn thự hiện hành động phủ định)
 (4) Vì sao vậy? (Câu nghi vấn thự hiện hành động hỏi)
*- Những câu nghi vấn đứng cuối đoạn văn dùng để khẳng định hoặc phủ định đều được nêu ra trong ấy.
 - Câu nghi vấn mở đầu đoạn dùng để nêu vấn đề cho tướng sĩ chuẩn bị tư tưởng đọc phần lí giải của tg, gây sự chú ý
 2/ * Câu trần thuật có mục đích cầu khiến
 - Tất cả các câu trần thuật đều thực hiện hành động nói cầu khiến, kêu gọi dùng gián tiếp
* Tác dụng: làm cho quần chúng thấy gần gũi với lãnh tụ và thấy nhiệm vụ mà lãnh tụ giao chính là nguyện vọng của mình
 3/*Câu có mục đích cầu khiến và mối quan hệ giữa các nhân vật và tính cách nhân vật?
- Dế choắt:
 + Song anh có cho phép
 + Anh đã thương em..
- Dế Mèn.
 + Được, chú nình cứ nói thẳng thường ra nào.
 + Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sụt sùi ấy đi.
*Dế choắt yếu đuối nêu cầu khiến nhã nhặn, khiêm nhường, mềm mỏng
Dế Mèn ỷ thế kẻ mạnh nên giọng điệu huênh hoang, hách dịch, ngạo mạn.
4/ - Có thể dùng cả 5 cách
 - Nhưng cách b và c nhã nhặn và lịch sự hơn cả
5/ - Hành động a kém lịch sự
 - Hành động b: không hiểu ý người nói không có mục đích hỏi mà có mục đích nhờ cậy.
 - Hành động c là hợp lí nhất
* Hoat động 3: Hướng dẫn học ở nhà
 - Học bài, xem bài tập
 - Soạn bài: “Ôn tập về luận điểm.” Xem lại bài luận điểm, lập luận ở lớp 7, chuẩn bị bài “Tinh thần yêu nước của nhân dân ta “của Chủ Tịch Hồ Chí Minh (sách ngữ văn 7, tập 2 trang 24- 25)
IV. Rút kinh nghiệm