Giáo án Ngữ văn 8 Tuần 22- Tiết 88: Ngắm trăng

Tuần 22- Tiết 88
Ngày soạn
Ngày dạy
BÀI 21
NGẮM TRĂNG
I. Mục tiêu cần đạt: Giúp hs
 - Cảm nhận được tình yêu thiên nhiên đặc biệt sâu sắc của Bác Hồ, dù trong hoàn cảnh ngục tù, Người vẫn mở rộng tâm hồn tìm đến giao hoà với vầng trăng ngoài trời
 - Thấy được sức hấp dẫn nghệ thuật của bài thơ.
II. Chuẩn bị:
GV: soạn giáo án
Hs: Học bài Tức cảnh Pác Bó, soạn Ngắm trăng, Tìm một số bài thơ trăng của Bác: Nguyên tiêu, Cảnh khuya, Rằm tháng giêng
III. Tiến trình lên lớp
Ổn định
Kiểm bài cũ: - Đọc thuộc lòng và diễn cảm bài thơ Tức cảnh Pác Bó. Cho biết hoàn cảnh ra đời của bài thơ
 - Em hiểu thế nào là thú lâm truyền? Thú lâm truyền của HCM có hoàn toàn giống với thú lâm truyền của người xưa như Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Khuyến không ? Vì sao ?
3. Tổ chức các bước lên lớp
Hoạt động của thầy
HĐ của trò
Nội dung ghi
* Hoạt động 1: Giới thiệu bài
 - Gọi hs đọc 2 bài thơ của Bác đã học ở lớp 7: Rằm tháng giêng, Cảnh khuya
 - Những hình ảnh trăng trong bài thơ rất đẹp Bác Hồ vốn có tâm hồn yêu thiên nhiên sâu sắc. Thiên nhiên gắn bó, gần gũi với Bác nhất là trăng. Bác có rất nhiều bài thơ về trăng, nhưng có một cuộc ngắm trăng thật đặc biệt của Bác Hồ: ngắm trăng trong nhà tù. Chính trong hoàn cảnh đặc biệt đó mà lòng yêu thiên nhiên nói riêng, vẻ đẹp tâm hồn của Bác nói chung càng bộc lộ rõ.
* Hoạt động 2: 
 - Dựa vào chú thích (*) hãy cho biết xuất xứ bài thơ? (trích tập thơ Nhật kí trong tù)
 - Em hãy giới thiệu về tập NKTT: Hoàn cảnh ra đời? có bao nhiêu bài thơ? Nội dung gì? (Theo nội dung chú thích sgk / 37)
 GV: Bác không theo đuổi văn chương như một sự nghiệp mà chỉ đến với văn thơ trong hoàn cảnh đặc biệt (để giết thời gian trong tù, để làm vũ khí chiến đấu, để động viên khích lệ nhân dân, để thư giản.) tuy nhiên với tầm suy nghĩ cao rộng, trái tim giàu xúc cảm yêu thương, với trí thức văn hoá phong phú và tài năng sáng tạo nghệ thuật, Người đã để lại cho dân tộc một di sản văn học nghệ thuật lớn lao. Trong đó đáng kể là tập thơ NKTT bằng chữ Hán với 133 bài thơ
 - Hướng dẫn đọc: Đọc cả phần phiên âm chữ Hán và bài thơ dịch
 Giọng điệu thích hợp: câu 1: nhịp 2/2/3 giọng bình thản 
 Câu 2: nhịp 4/3- giọng bối rối
 Câu 3,4 nhịp 4/3 giọng đằm thắm, vui, sảng khoái chú ý nhịp chữ đăng đối ờ hai câu sau
 GV đọc- Gọi hs đọc lại- gv so sánh 1 vài chỗ giữ bản phiên âm và bản dịch thơ.
 + câu 2 mất cái xốn xang, bối rối được thể hiện ở lời tự hỏi “nai nhược à?” thấy được tâm hồn nghệ sĩ nhạy cảm của Bác
 + câu 3,4: mỗi câu chữ chỉ người (nhân, thi gia) và chữ chỉ trăng (nguyệt ở 2 đầu, giữa là cửa nhà tù (song) tạo thành một cặp đôi, hai câu thơ dịch làm mất cấu trúc đăng đối
 + Chữ nôm và ngắm là 2 từ đồng nghĩa trong cùng 1 câu thơ chưa cô đúc, chữ nôm không được nhã
* Hoạt động 3: 
 - Tìm hiểu nhan đề bài thơ: Vọng nguyệt hay đối nguyệt khá minh nguyệt ( ngắm trăng) là đề tài rất phổ biến trong thơ cổ. Nhà thơ gặp cảnh trăng đẹp, thường đem rượu uống, ngắm hoa, ngắm trăng. Có rượu, có hoa (có bạn tri âm nữa) thì sự thưởng thức cảnh trăng mới viên mãn, mười phần thú vị. Nhìn chung người ta chỉ ngắm trăng khi tâm hồn thảnh thơi thư thái. Nhưng ở đây HCM đã ngắm trăng trong hoàn cảnh đặc biệt, trong tù, ở nước ngoài, Vậy người tù đã ngắm trăng như thế nào?
* Đọc lại hai câu đầu và cho biết ở hai câu thơ này Bác Hồ ngắm trăng trong hoàn cảnh ntn?
 (câu 1: hoàn cảnh thưởng thức cảnh thiên nhiên, câu 2: gth nhân vật trữ tình. Ngắm trăng trong hoàn cảnh không rượu, không hoa)
 Vì sao Bác lại đề cặp đến rượu và hoa?
 - Theo các em có phải Bác đưa ra những thiếu thốn, tù túng ấy để mà kể lễ, thở than hay cố ý phê phá nhà tù không? Vậy ý của Bác là gì
 (Không thể cho rằng câu thơ đầu mang ý phê phán. Chỉ có thể hiểu rằng trước cảnh đêm trăng một cách trọn vẹn và lấy làm tiếc vì không có rượu và hoa. việc nhớ đến rượu hoa trong hoàn cảnh khắc nghiệt cho thế người tù. Không hề vướng bận bởi những nặng nề vật chất tâm hồn tự do, vẫn ung dung vẫn muốn được tận hưởng cảnh trăng đẹp
 - Ba yếu tố rượu, trăng, hoa thiếu mất 2 thể Bác có cạn nguồn cảm hứng thưởng ngoạn đi không? Vì sao?
 (Nhà tù không còn giam giữ đựơc con người ít nhất là trong lĩnh vực tâm hồn. Ba yếu tố, mất hai nhưng với tư chất nghệ sĩ đích thực của một tâm hồn lớn, Bác vẫn cảm thấy xốn xang, bối rối, ngẩn ngơ đến sững sờ trước những vầng trăng trong sáng đẹp đẽ ngoài khung cửa, vẻ đẹp của vầng trăng làm cho Người như quên đi những cảnh ngộ và gian khổ của người tù mà hoà vào với thiên nhiên. Người đang bộc lộ niềm vui và xúc động lạ thường. Vầng trăng đẹp đang nhơn nhỡ, tự do trên bầu trời trăng là biểu tượng cho cái đẹp, cho áng sáng đối lập với cảnh tù đày tâm tối, là biểu tượng tự do đối lập với cảnh giam hảm của người tù. Thân thể ở trong lao. Tinh thần ở ngoài lao.
* Cảnh ngắm trăng của người tù diễn ra như thế nào? Đọc tiếp 2 câu thơ cuối Trong 2 câu này của bài thơ chữ Hán sự sắp xếp vị trí các từ nhân (thi gia), song, nguyệt (minh nguyệt) có gì đáng chú ý? Nhận xét nghệ thuật được sử dụng ở hai câu cuối
 (+ câu trúc đăng đối của 2 câu thơ: giữa nhân và nguyệt bao giờ cũng có song sắt nhà tù chắn ngang. Như
 + Nhưng người đã thả tâm hồn vượt ra ngoài cửa sắt nhà tù để tìm đến ngắm trăng sáng, để giao hoà với vầng trăng. Đây là một cuộc vượt ngục về tinh thần. Đây không phải là cuộc vuợt ngục về tinh thần duy nhất của người tù CM. Trong bài trăng thu Bác cũng đã để lòng theo vời vợi mảnh trăng thu (Tâm tuỳ thu nguyệt công du du)
 Vầng trăng từ ngoài cũng vựot song sắt nhà tù để tìm đến ngắm nhà thơ. Trăng được nhân hoá có linh hồn, nét mặt, ánh mắt ngắm những con người một cách say mê, chăm chú
 đối
 - Cách nhân hoá và đối ý ở 2 câu cuối có tác dụng như thế nào? Đối với nội dung, ý nghĩa của câu thơ?
 ( Hai câu thơ ba và bốn đối ý với nhau làm nổi bật tình cảm song phương giữa người và trăng. Cả hai cùng chủ động tìm đến nhau. Sự giao cảm thật mảnh liệt. Phía này là nhà tù, là xiềng xích, là bóng tối, tức là hiện thực khắc nghiệt. Ngoài kia là vầng trăng thơ mộng, là ánh sáng (tự do) trong bầu trời (bao la). Chặn giữa là song sắt tàn bạo của nhà tù. Nhưng song sắt tù ngục lúc này đã hoàn toàn bất lực vô nghĩa trườc tâm hồn tri âm, tri kỹ tìm đến với nhau của người và trăng
 - Đọc bài thơ, em thấy hình ảnh Bác Hồ hiện ra ntn? CM (cảm nhận được bản chất, tâm hồn nghệ sĩ và chất thép tuyệt vời trong con người Bác
 + Tâm hồn nghệ sĩ tình cảm thiên nhiên đặc biệt
 + Tinh thần thép sự tự do nội tại, phong thái ung dung vuợt hẳn lên sự đè nặng tàn bạo của ngục tù
* Hoạt động 4: Tổng kết
 - Tinh thần cổ điển và tinh thần thép, chất nghệ sĩ, chất chiến sĩ được kết hợp ntn trong bài thơ?
 ( + Cổ điểu: thi đề “Vọng nguyệt”, thi hiệu (rượu, hoa, trăng) cấu trúc đăng đối
 + Chất nghệ sĩ chủ thể trữ tình với tình yêu thiên nhiên đặc biệt nhạy cảm, sâu sắc, mãnh liệt
 + Tinh thần thép: sự tự do nội tại, phong thái ung dung vượt lên sự tàn bạo của ngục tù, là tinh thần thời đại, tinh thần lạc quan luôn hướng về ánh sáng, hồn thơ giả dị, hàm súc
 - Bài thơ phản ảnh vẻ đẹp nào trong tâm hồn và cách sống của Bác? (+ Được giao hoà với thiên nhiên
 + Khát khao cái đẹp, sống cho cái đẹp
* Hoạt động 5: Luyện tập
 - Đọc diễn cảm bài thơ
 - Hãy chép những bài thơ về trăng mà em biết, ghi rõ thời điểm sáng tác. So sánh với hình ảnh trăng trong bài thơ “Vọng nguyệt”
 (- Nguyên tiêu: Trăng tràn đầy, trăng xuân lồng lộng, bát ngát giữa song xuân, trời xuân
 - Cảnh khuya: trăng kì ảo như bức sơn mài lộng lẫy, trăng trong rừng, trăng chiến khu
 - Báo tiệp: trăng khuya, tinh tế, dí dỏm chủ động đà thơ
 - Đêm trung thu: trăng thu vời vợi, sáng như gương
Hs trả lời
Nghe
Hs đọc
 Qua những câu đầu em thấy Bác có tâm trạng ra sao trước cảnh trăng đẹp
Hs đọc
Thảo luận
* Hs đọc ghi nhớ
Hs chuẩn bị trước, cử đại diện đọc bài thơ, so sánh (chép bài thơ ở bảng phụ
- Hs nhận xét
I. Đọc tìm hiểu chú thích
 1. Tác giả: HCM
 2. Tác phẩm
 Trích NKTT
 Thể thơ Đường luật Thất ngôn tứ tuyệt
II. Đọc- Tìm hiểu VB
 1. Hai câu thơ
 Tiệp từ
 Hoàn cảnh tù đày gian khổ không ngăn được tâm trạng xốn xang, ngẩn ngơ của người tù trước cảnh đẹp đêm trăng
 2. Hai câu cuối
 - Nhân hoá, đối ý
 - Tình cảnh tri âm, tri kỷ giữa nhà thơ với ánh trăng, giao cảm giữa con người và thiên nhịên
* Ghi nhớ
III. Luyện tập
- Đọc diễn cảm
- Đọc và so sánh hình ảnh trăng trong thơ Bác
* Hoạt động: Hướng dẫn học ở nhà
 - Học thuộc bài thơ, xem bài giảng, sưu tầm thơ trăng của Bác
 - Soạn bài Đi đường