Giáo án Ngữ văn 8 tuần 22 tiết 81: Tức cảnh Pác Bó - Hồ Chí Minh

Tuần: 22 – Tiết: 81	
TỨC CẢNH PÁC BĨ
 HỒ CHÍ MINH
ND: 7/ 1/ 2015
1. MỤC TIÊU Giúp học sinh:
 1.1. Kiến thức: 
 	– HS biết:- Một đặc điểm của thơ Hồ Chí Minh : sử dụng thể loại thơ tứ tuyệt để thể hiện tinh thần hiện đại của người chiến sĩ cách mạng.
 	 – HS hiểu:- Cuộc sống vật chất và tinh thần của Hồ Chí Minh trong những năm tháng hoạt động cách mạng đầy khó khăn, gian khổ qua một bài thơ được sáng tác trong những ngày tháng cách mạng chưa thành công.
 1.2. Kĩ năng: 
 	– HS thực hiện được:- Nâng cao kỹ năng đọc - hiểu thơ tứ tuyệt.
 	– HS thực hiện thành thạo:- Phân tích được những chi tiết nghệ thuật tiêu biểu trong bài thơ.
 1.3. Thái độ: 
– Thĩi quen: - Giáo dục HS lòng biết ơn, yêu quý, kính trọng Bác Hồ.
– Tính cách(+GDTTHCM):- Yêu Bác, yêu quê hương đất nước.
2. NỘI DUNG HỌC TẬP: 
Cuộc sống vật chất và tinh thần của Bác trong những năm tháng ở chiến khu Việt Bắc. 
3. CHUẨN BỊ: 
 3.1.GV: Tác phẩm Nhật ký trong tù, chân dung Bác.
 3.2.HS: Sưu tầm tranh ảnh về cuộc đời hoạt động cách mạng của Bác 
4. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP: 
4.1. Ổn định tổ chức và kiểm diện :
4.2. Kiểm tra miệng: 
 	1. Đọc thuộc bài thơ “Khi con tu hú” của tác giả Tố Hữu. Phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ? 10đ
 * Mùa hè rộn rã âm thanh, tực rỡ sắc màu, ngọt ngào hương vị, bầu trời khoáng đạt tự do >< phòng giam chật hẹp, tù túng, ngột ngạt.
2. Nêu một số hiểu biết của em về Bác Hồ? 10đ
* Sinh ra tại Nam Đàn – Nghệ An, năm 1911 ra đi tìm đường cứu nước 
 4.3. Tiến trình bài học:
Giới thiệu bài: Ôn lại những bài thơ của Hồ Chí minh đã học năm lóp 7 .Giới thiệu thơ nói về cuộc đời hoạt cánh mạng của Bác, trong đó có bài “Tức cảnh Pác Bó” 
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
NỘI DUNG BÀI HỌC
Hoạt động 1:HD HS đọc-tìm hiểu chung.TG:10p
Mục tiêu: - Giới thiệu tác giả - tác phẩm, chia bố cục.
? Nêu những hiểu biết của em về Hồ Chí Minh?
Gv giới thiệu cách đọc: đọc chính xác, ngắt nhịp đúng (đặc biệt ở 2 câu 2 và 3); giọng điệu thoải mái, tâm trạng sảng khoái.
à Gv đọc mẫu à HS đọc à nhận xét.
Ÿ HS đọc phần chú thích
? Bài thơ ra đời vào lúc nào?
¨ Thánh 2 – 1941 tại hang Pác Bó, huyện Hà Quảng, Tỉnh Cao Bằng.
? Em có nhận xét gì về nhan đề, thể thơ, cấu trúc văn bản và giọng điệu ở bài thơ này?
¨ “Tức cảnh”: là ngắm cảnh mà có cảm xúc, nảy ra tứ thơ, lời thơ. “Tức cảnh sinh tình”à ngắm cảnh mà có cảm xúc muốn làm thơ.
?Thể thơ? (thất ngôn tứ tuyệt)
(Hỏi lại một vài HS yếu số chữ, số câu về thể thơ này)
? Em hãy kể tên một vài bài thơ có thể thơ tương tự đã học ở chương trình lớp 7?
¨ Xa nắm thác núi Lư
Tĩnh dạ tứ; Sông núi nước Nam
Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê
? Đặc điểm của bài thơ viết theo thể: Thất ngôn tứ tuyệt?
¨ 4 câu, mỗi câu 7 chữ – gieo vần ở cuối các câu 1, 2, 4; nhịp 4/3 à hình thức ngắn gọn nhưng ý tứ hàm súc (ý tại ngôn ngoại)
? Bố cục của bài thơ thất ngôn tứ tuyệt? (Khai – Thừa – Chuyển – Hợp à 3 câu đầu: tả cảnh sinh hoạt vật chất của Bác ở hang Pác Bó.)
(Câu 1: nơi ở; Câu 2: ăn; Câu 3: làm việc)
Câu kết: Phát biểu cảm xúc và suy nghĩ
? Em nhận ra các phương thức biểu đạt nào được kết hợp trong văn bản thơ này? Trong đó phương thức nào là chủ đạo?
¨ Kết hợp tự sự với biểu cảm (biểu cảm)
GV: Bài thơ nói về cuộc sống gian khổ nhưng lại có giọng đùa vui hóm hỉnh rất tự nhiên, thoải mái. Đọc bài thơ này ta như thấy nụ cười vui nở trên gương mặt Bác.
Hoạt động 2: Phân tích .TG:25p
Mục tiêu: - Cảnh sinh hoạt , nơi làm việc và cảm nghĩ của Bác.
? Từ câu mở đầu bài thơ hãy cho biết:
a/ Cấu tạo câu thơ này có gì đặc biệt? Chỉ ra cấu tạo đặc biệt đó?
¨ - Dùng phép đối
- Đối vế câu: Sáng  suối >< tối  hang
- Đối thời gian: Sáng >< tối
- Đối không gian: Suối >< hang
- Đối hoạt động: ra >< vào
? Theo em, phép đối này có sức diễn tả sự việc và con người như thế nào?
¨ Cuộc sống hoạt động được tổ chức một cách khéo léo, đi vào nề nếp. Quan hệ gắn bó hoà hợp giữa con người và thiên nhiên Pác Bó.
? Hãy cắt nghĩa hành động “ra suối”, “vào hang” của người cách mạng Hồ Chí Minh?
¨ “Ra suối” à ra nơi làm việc, mà bàn là một phiến đá bên bờ suối để dịch sử Đảng.
“Vào hang”à là vào hang Pác Bó nơi sinh hoạt hàng ngày sau buổi làm việc.
?Từ đó, câu thơ “Sáng ra bờ suối, tối vào hang” cho ta hiểu gì về cuộc sống của Bác khi ở Pác Bó?
? Dựa vào chú thích trong SGK, hãy giải nghĩa lời thơ “Cháu bẹ rau măng vẫn sẵn sàng”?
¨- “Cháo bẹ”: cháo ngô. Tìm từ địa phương khác có cùng nghĩa với “bẹ – ngô”? (bắp)
- “Rau măng”: rau là măng rừng.
à Cháo ngô và măng rừng là những thứ luôn có sẵn trong bữa ăn của Bác ở Pác Bó
GV: Nếu như câu trên nói về cảnh sống, nơi ở và làm việc của Bác thì câu này nói về chuyện ăn uống câu thơ kể về những thứ hết sức đơn giản như “cháo bẹ rau măng” lại có sức gợi suy tư về con người cách mạng và thiên nhiên ở Pác Bó?
? Cảm nghĩ riêng của em như thế nào? Hoặc em có nhận xét gì về cuộc sống của Bác ở đây?
¨ Cuộc sống thật là đạm bạc, kham khổ.
Thảo luận 3p
?Em hiểu như thế nào về cụm từ “vẫn sẵn sàng”?
GV gợi ý: Đối với cụm từ này có hai cách hiểu khác nhau: có người cho rằng tuy sống kham khổ nhưng tinh thần cách mạng vẫn cao, vẫn thường trực; cũng có ý kiến cho rằng “vẫn sẵn sàng” là cháo bẹ, rau măng lúc nào cũng có sẵn, cũng đầy đủ à giọng điệu bông đùa, thích thú của Bác.
? Em chọn ý kiến nào? Vì sao?
à hiện nay theo cách hiểu thứ 2, bởi vì cách hiểu này phù hợp với giọng điệu của bài thơ.
? Hai câu thơ đầu cùng giọng điệu êm ái nhẹ nhàng. Điều này phản ánh trạng thái tâm hồn như thế nào của người làm thơ?
¨ Trong gian khổ vẫn thư thái, vui tươi, say mê cuộc sống cách mạmg, hoà hợp với thiên nhiên và con người Pác Bó.
?Câu thơ thứ ba là câu chuyển. Em hãy thử chỉ ra sự chuyển mạch của bài thơ?
¨ Câu thơ chuyển ý: từ đời sống, chỗ ở, thức ăn hàng ngày sang nói về công việc; từ không khí thiên nhiên suối hang sớm tối sang không khí hoạt động cách mạng: Đảng, lịch sử, dịch sử Đảng
GV: Trong câu thơ “Bàn đá chông chênh dịch sử Đảng”. Đối ý và đối thanh được sử dụng như thế nào?
¨Đối ý: điều kiện làm việc tạm bợ (bàn đá chông chênh)/ Nội dung công việc quan trọng, trang nghiêm (dịch sử Đảng)
Đối thanh: bằng (chông chênh)/ trắc (dịch sử Đảng)
? Ba câu thơ đầu kể việc sinh hoạt và làm việc của Bác khi ở Pác Bó. Từ đây, con người cách mạng hiện lên như thế nào trong hình dung của em?
¨ Luôn tìm thấy niềm vui hoà hợp giữa tâm hồn với cách mạng, với thế giới tạo vật. Làm chủ cuộc sống trong bất kì hoàn cảnh nào.
? Đến câu thơ thứ 4 mang ý nghĩa gì? Vì sao Bác lại cảm thấy cuộc sống gian khổ đó thật là sang?
¨ Từ “sang” trong câu thơ của bác là từ “sang” trong các từ ghép “giàu sang”, “sang trọng”, tức là giàu có, cao sang, làm cho người ta phải coi trọng.
? Vì sao Bác lại cảm thấy cuộc sống đầy những gian khổ, thiếu thốn ở hang sâu, rừng thẳm “thật là sang”
¨ Câu thơ kết thúc thật bất ngờ và tất cả tinh thần của Bác tích tụ vào chữ “sang” ở cuối bài thơ. Chúng ta biết rằng bác xuất thân từ một gia đình có truyền thống Nho học, chịu ít nhiều ảnh hưởng của nền giáo dục chữ Nho. Vì thế phần nào chữ “sang” ấy được hiểu như là sự tiếp nối truyền thống “nói nghèo mà hoá sang” của người xưa nhưng cũng là cái sang của một con người tự chủ, vượt lên trên gian khổ sống thoải mái ung dung.
? Trong thơ, Bác hay nói tới cái “sang” của người làm cách mạng, kể cả khi chịu cảnh tù đày. Em còn biết những câu thơ nào như thế?
VD: - hôm nay xiềng xích thay dây trói
Mỗi bước leng keng tiếng nhạc rung
- Tuy bị tình nghi là gián điệp
Mà như khanh tướng vẻ ung dung
(Nhật ký trong tù)
? Niềm vui trước cái “sang” của một cuộc sống đầy gian khổ cho ta hiểu thêm vẻ đẹp nào trong cách sống của Bác?
? Nhận xét chung về giọng điệu của bài thơ?
¨ thoải mái – sảng khoái
GV: Người xưa vui thú lâm tuyền là vui với cái nghèo. Gặp lúc thời thế nhiễu nhương, họ thường lui về tìm cuộc sống ẩn dật ở chốn núi rừng, làm bạn cùng hoa, cỏ, gió, trăng , để giữ cho tâm hồn trong sạch.
HS thảo luận 
?Người xưa thường ca ngợi thú lâm tuyền (tứ là niềm vui thú được sống với rừng suối). Theo em, thú lâm tuyền ở Bác có gì khác với người xưa?
¨ - Không phải thú ở ẩn, lành đời
- Mà là thú được sống hoà hợp với thiên nhiên để làm cách mạng và cứu nước.
- Ở Bác thú lâm tuyền hoà hợp với niềm vui được làm cách mạng.
? “Thú lâm tuyền” còn được bác thể hiện ở những bài thơ nào ra đời sau bài “Tức cảnh Pác Bó”?
¨ Cảnh rừng Việt Bắc (1947)
? Theo em, có gì mới trong hình thức thơ thất ngôn tứ tuyệt của Bác ở bài thơ “Tức cảnh Pác Bó” so với thể thơ này trong sáng tác của các nhà thơ thời Đường, chẳng hạn như thơ Lý Bạch? 
GV: Có thể nói bài thơ là sự kết hợp hài hoà giữa tính hiện đại và cổ điển.
Hoạt động 3: Tổng kết . TG:2p
Mục tiêu: Tổng kết nội dung,nghệ thuật, ý nghĩa văn bản.
? Nêu nội dung,nghệ thuật, ý nghĩa?
 Gọi HS đọc ghi nhớ
I. Đọc – Tìm hiểu chung văn bản:
 1- Tác giả – tác phẩm:
(SGK/28)
 2. Chú thích:
 3. Thể thơ: Thất ngơn tứ tuyệt
II- Phân tích:
1- Cảnh sinh hoạt và làm việc của bác ở hang Pác Bó
- Sáng ra bờ suối >< tối vào hang
à Hoạt động đều đặn, nhịp nhàng của con người.
à Cuộc sống hài hoà thư thái và có ý nghĩa của người cách mạng luôn làm chủ hoàn cảnh
à Hưởng thụ cháo bẹ rau măng là niềm vui của người cách mạng.
à Cảnh sống và làm việc của Bác ở Pác Bó gian nan, vất vả nhưng tinh thần Bác vẫn lạc quan
2- Cảm nghĩ của Bác:
à Tinh thần lạc quan yêu đời
¨ Lời thơ thuần Việt, giản dị, dễ hiểu. Giọng thơ tự nhiên, nhẹ nhàng. Tình cảm vui tươi, phấn chấn.
III. Tổng kết:
ND: Niềm vui cách mạng được sống hịa hợp với thiên nhiên, tâm hồn lạc quan, tinh thần cách mạng kiên trì
NT: Phép đối hài hịa, thể thơ tứ tuyệt bình dị, giọng vui đùa
Ghi nhớ: SGK/trang30
 4.4. Tổng kết :
? Bài thơ “Tức cảnh Pác Bó” nói với chung ta điều gì về những ngày Bác sống và làm việc ở Pác Bó?
¨ Cảnh sinh hoạt và làm việc đơn sơ nhưng mang nhiều ý nghĩa.
Niềm vui cách mạng, niềm vui được sống hoà hợp với thiên nhiên của Bác.
GDTTHCM? Bài thơ giúp em hiểu thêm điều cao quí nào ở con người Hồ Chí Minh? Và từ đĩ em thấy mình cần cĩ biểu hiện như thế nào về tình yêu quê hương, đất nước?
¨ Tâm hồn hoà hợp với thiên nhiên.Tinh thần cách mạng kiên trì.Lạc quang trong cách sống
4.5. Hướng dẫn học tập : 
*Đối với bài học ở tiết này:
-Thuộc ghi nhớ, bài thơ
-Tìm hiểu thêm về cuộc đời và sự nghiệp của HCM
-Sưu tầm những bài thơ của Bác
 	-Hồn thành bài tập trong vbt
*Đối với bài học ở tiết tiếp theo:
-Chuẩn bị bài Ngắm trăng, đi đường
 	-Tìm hiểu tập thơ nhật kí trong tù của Bác
 	-Đọc thuộc một trong những bài thơ đĩ
5. PHỤ LỤC :