Giáo án Ngữ văn 8 tiết 94: Hịch tướng sĩ (Trần Quốc Tuấn) - Trường THCS Ngọc Thanh

Tiết 94
hịch tướng sĩ
 Trần Quốc Tuấn
I. Mục tiêu bài dạy:
 	Giúp học sinh cảm nhận được lòng yêu nước bất khuất của Trần Quốc Tuấn, của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống quân Mông Nguyên thể hiện qua lòng căm thù giặc, tinh thần quyết chiến, quyết thắng kẻ thù xâm lược.
 	Nắm được đặc điểm cơ bản của thể hịch, thấy được những đặc sắc nghệ thuật trong văn chính luận.
 	Rèn kĩ năng đọc, phân tích văn nghị luận cổ.
	Lồng ghép giáo dục kĩ năng sống:
	+ Kĩ năng giao tiếp ( Trao đổi, trình bày suy nghĩ về lòng căm thù giặc, ý chí quyết chiến quyết thắng kẻ thù của TQT) 
	+ Kĩ năng suy nghĩ sáng tạo ( Phân tích klết cấu, lập luận và ý nghĩa nội dung của TP)
	+ Xác định giá trị bản thân( Có trách nhiệm với đất nước, dân tộc)
	Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh (Liên hệ tư tưởng yêu nước và độc lập dân tộc của Bác)
 	Giáo dục tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc.
II. Phương tiện thực hiện:
GV : Giáo án , SGK, SGV, Tài liệu tham khảo .
HS : Sách vở, ĐDHT.
III. Cách thức tiến hành 
Gợi mở, vấn đáp, nêu vấn đề. 
IV. Tiến trình giờ dạy 
Tổ chức: 
Kiểm tra bài cũ:
Em hãy cho biết hoàn cảnh ra đời của bài “ Hịch tướng sĩ” của Trần Quốc Tuấn?
- Nêu bố cục của bài “Hịch” (bài hịch chia làm mấy phần? Nội dung chính của từng phần)
Bài mới:
Hoạt động 1. Khởi động
Nếu được trở về với lịch sử, sống với những ngày tháng sôi sục của năm 1285, đất nước đang đứng trước nguy cơ giặc Nguyên Mông xâm lược, mà đọc bài Hịch thì hẳn một người có lương tâm sẽ không thể ngồi yên. Trần Quốc Tuấn viết bài Hịch tướng sĩ không chỉ thức tỉnh người đọc bởi lý lẽ chặt chẽ sắc bén mà còn rung động người đọc bởi tấm lòng của 1 vị chủ soái bồi hồi lo lắng cho vận mệnh sống còn của đất nước. Và từ đó bài Hịch như truyền thêm cho mỗi người 1 khí thế “Sát Thát” hừng hực, một niềm tin tất thắng không gì lay chuyển nổi để làm nên 1 “hào khí Đông A” khiến kẻ thù phải bạt vía kinh hồn
Tiết trước chúng ta đã tìm hiểu tấm lòng của vị chủ soái hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu tiếp lời phân tích đúng sai và lời kêu gọi của Trần Quốc Tuấn để thấy được sức thuyết phục mạnh mẽ của bài Hịch
Hoạt động 2. Đọc hiểu văn bản
Đọc phần 3 của bài Hịch từ : “Các ngươi phỏng có được không.”
- Phần văn bản này có mấy nội dung xác định nội dung từng đoạn?
Em có nhận xét gì về sắp xếp nội dung từng đoạn trong văn bản này? có thể đảo đoạn văn nào lên trước được không?
Trần Quốc Tuấn đã nhắc lại mối quan hệ, cách đối đãi của chủ soái với tướng sĩ dưới quyền như thế nào?
ở đây tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì trong diễn đạt? em có nhận xét gì về lời lẽ giọng văn?
Em hiểu như thế nào về cách cư xử đối đãi của Trần Quốc Tuấn với tướng sĩ dưới quyền
Việc nhắc lại mối quan hệ ân tình ấy mục đích để làm gì?
Mục đích của đoạn văn là để nhắc nhở tướng sĩ phải nhớ đến ân nghĩa của chủ mà báo đền cho xứng đáng. mặt khác ta thấy mối quan hệ đẳng cấp được tác giả ý thức rất sâu sắc, giọng điệu phân biệt trên dưới rất rõ đầy ân tình bao dung song cũng đầy quyền uy trong mối quan hệ thần – chủ, chủ – tôi nhưng cũng thể hiện mối quan hệ người cùng cảnh ngộ khích lệ ý thức trách nhiệm nghĩa vụ của mỗi người đối với đạo vua – tôi cũng như đối với tình cốt nhục
Trần Quốc Tuấn đã phê phán các tướng sĩ những điều gì?
Em có nhận xét gì về cách trình bày, giọng văn của Trần Quốc Tuấn khi phê phán tướng sĩ
Trần Quốc Tuấn đã phê phán thái độ lối sống gì của tướng sĩ
Sau khi phê phán những hành động của tướng sĩ Trần Quốc Tuấn đã nêu những hành động sai trái ấy trên những phương diện nào? Hậu quả của những phương diện ấy đã được diễn đạt cụ thể như thế nào?
Em có nhận xét gì về nghệ thuật diễn đạt và giọng văn tác giả sử dụng ở đây?
Nghệ thuật diễn đạt, giọng văn của Trần Quốc Tuấn sử dụng ở đoạn này có tác dụng gì?
Đặt mình vào vị trí tướng sĩ dưới quyền của Trần Quốc Tuấn khi nghe những lời phân tích này em có suy nghĩ gì?
Sau khi phân tích những hành động sai trái và hậu quả của lối sống cầu an mất cảnh giác tác giả đã khuyên bảo tướng sĩ nhưũng gì? em hiểu những gì về lời khuyên ấy?
Để lời khuyên thêm sức thuyết phục Trần Quốc Tuấn đã giúp tướng sĩ hình dung như thế nào về kết quả khi nghe theo lời khuyên đó?
Nhận xét cách diễn đạt của đoạn văn
+ So sánh cách trình bày của đoạn văn này với đoạn văn trên?
+ Em có nhận xét gì về hai câu văn kết thúc đoạn văn: 
- Lúc bấy giờ, dẫu các ngươi muốn vui vẻ phỏng có được không?
- Lúc bấy giờ, dẫu các ngươi không muốn vui vẻ phỏng có được không?
+ Cái hay của đoạn văn là lặp cấu trúc của đoạn trên: điệp ngữ - tăng tiến và sự trái ngược của viễn cảnh thê thảm đau xót với viễn cảnh huy hoàng vẻ vang, đầu hàng thất bại thì mất tất cả, nhục nhã muôn đời còn thắng lợi thì được tất cả cả chung cả riêng
+ Câu kết ở đoạn văn sai chỉ thêm 1 từ không còn lặp lại giống như câu kết ở trên đó là câu hỏi tu từ tự nó như lời khẳng định đanh thép vừa xoáy vào tâm trí người nghe và vừa như 1 lời kết luận mà hiển nhiên không thể khác
Từ việc chỉ ra đúng – sai, phải – trái, Trần Quốc Tuấn đưa ra những chủ trương phương hướng gì cho những tướng sĩ dưới quyền
Em hiểu như thế nào về cuốn binh thư yếu lược.
Sau khi đưa ra chủ trương Trần Quốc Tuấn đã lập luận như thế nào để các tướng sĩ tâm phục khẩu phục học tập binh thư yếu lược
Mục đích của toàn văn bản Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn là gì?
Khái quát những nét đặc sắc về nghệ thuật tạo ra sức thuyết phục với người đọc cả bằng nhận thức và tình cảm của bài Hịch
(lập luận, giọng văn, câu văn, biện pháp tu từ)
Bài hịch đã phản ánh tinh thần gì của quân dân thời Trần?
I. Đọc và tìm hiểu chú thích.
II. Tìm hiểu văn bản.
3. Phân tích.
c. Phân tích những phải trái, đúng sai của Trần Quốc Tuấn với các tướng sĩ,
* Đoạn văn bản có 3 nội dung:
+ Tình cảm và ân nghĩa của Trần Quốc Tuấn với các tướng sĩ dưới quyền
+ Phê phán thái độ hành động sai trái, không hợp thời của các tướng sĩ và hậu quả của nó 
+ Chỉ ra thái độ hành động đúng và hợp thời của các tướng sĩ và kết quả của nó.
à Nội dung các đoạn được sắp xếp theo 1 trình tự logic chặt chẽ – nội dung đoạn trước làm cơ sở cho đoạn sau và cùng hướng đến mục đích văn bản: 
+ Khích lệ lòng tự trọng liêm sỉ ở mỗi người khi thấy rõ cái sai điều đúng
+ Quyết tâm lập công danh xả thân vì nước
* Tình cảm và ân nghĩa của Trần Quốc Tuấn với các tướng sĩ dưới quyền:
+ Không có mặc cho áo
+ Không có ăn cho cơm
+ Quan nhỏ – thăng chức
+ Lương ít – cấp bổng
+ Đi thuỷ – cho thuyền
+ Đi bộ – cho ngựa
+ Trận mạc cùng sống chết
+ Nhàn hạ cùng vui cười
à Biện pháp: Liệt kê ở hai phương diện vật chất và tinh thần
Lặp cấu trúc: không - thì cho; điệp từ “cùng” 
à Nhắc lại cách cư xử chu đáo hậu hĩnh, quan tâm trên mọi lĩnh vực 
Mối quan hệ thân thiết đồng cam cộng khổ
à Khích lệ tinh thần trách nhiệm, ý thức nghĩa vụ của mỗi người đối với đạo vua tôi tình cốt nhục
* Phê phán thái độ hành động sai trái, không hợp thời của các tướng sĩ và hậu quả của nó 
+ Phê phán:
 - Thái độ: - Chủ nhục – không biết lo 
 - Nước nhục – không biết thẹn
 - Hầu giặc – không biết tức
 - Nghe nhạc Thái Thường đãi 
 giặc – không biết căm
 - Lối sống: - Chọi gà, đánh bạc, ham săn 
 bắn, thích rượu, mê tiếng hát
 - Vui thú ruộng vườn, quyến luyến 
 vợ con, lo làm giàu
à + Phương pháp liệt kê, lặp cấu trúc ngữ pháp, điệp từ
 + Giọng văn trách móc vừa trì chiết thống thiết, vừa nghiêm khắc
à Phê phán thái độ bàng quan thờ ơ đánh mất lòng tự trọng, tự tôn dân tộc
- Phê phán thói ăn chơi hưởng lạc không hợp thời
- Phê phán lối sống vun vén lợi ích cá nhân khi Tổ quốc đang nguy
+ Hậu quả:
- Tình huống: Khi đối phó với giặc: 
+ Cựa gà không thể đâm áo giáp giặc
+ Cờ bạc không thể làm nhu nhược nhà binh
+ Tiền của không mua được đầu giặc
+ Chó săn không đuổi quân thù
+ Rượu không thể làm giặc say chết
+ Tiếng hát không thể làm giặc điếc tai
à Hình ảnh tương phản, liệt kê, điệp từ, điệp ý, tăng tiến
Giọng văn mỉa mai, chế giễu
à Phân tích rõ tác hại những việc tưởng chừng như đơn giản, dễ thấy mà tướng sĩ lại dường như không biết và hậu quả to lớn là thất bại khi chiến đấu với kẻ thù
- Hậu quả khôn lường khi thất bại trước quân thù: nước mất nhà tan
Ta
Các ngươi
Thái ấp không còn
Bổng lộc mất
Gia quyến tan
Vợ con khốn
Xã tắc tổ tiên bị giày xéo
Phần mộ bị quật
chịu nhục tiếng dơ khôn rửa
Gia thanh mang tiếng
à - Điệp ngữ, điệp ý theo lối tăng tiến
 - Sự đối xứng giữa: ta – ngươi
 - Từ ngữ phủ định sử dụng cặp quan hệ hô ứng chẳng những - mà còn
à Từng bước chỉ ra kết cục bi thảm nhục nhã cả về vật chất và danh dự của cả chủ soái lẫn tướng sĩ theo mức độ tăng dần
à cảnh tỉnh tướng sĩ, giúp tướng sĩ nhận rõ hậu quả khôn lường của lối sống bàng quan, vô trách nhiệm với đất nước, khích lệ lòng tự trọng cá nhân
* Chỉ ra thái độ hành động đúng và hợp thời của các tướng sĩ và kết quả của nó.
- Lời khuyên răn:
 + Đặt mồi lửa làm nguy cơ
 + Kiềng canh nóng  làm răn sợ
à Sử dụng điển tích
à Lời khuyên cần phải thay đổi ý thức, biết nêu cao tinh thần cảnh giác trước kẻ thù
- Chỉ ra hành động:
+ Huấn luyện tập dượt
+ Giỏi như Bàng Mông, Hậu Nghệ
+ Bêu đầu Hốt tất Liệt ở cửa khuyết
 Rữa thịt Vân Nam Vương ở Cả Nhai
à Chỉ ra những việc làm thiết thực, những hành động đúng nên làm: tích cực luyện tập binh thư, trau dồi võ nghệ chuẩn bị chiến đấu với kẻ thù
- Kết quả: chiến thắng kẻ thự, đất nước thỏi bỡnh
+ Bêu đầu Hốt tất Liệt ở cửa khuyết
 Rữa thịt Vân Nam Vương ở Cả Nhai
+
Ta
Các ngươi
Thái ấp vững bền
Bổng lộc đời đời hưởng thụ
Gia quyến êm ấm
Vợ con bách niên giai lão
Tông miếu muôn đời tế lễ
Tổ tông thờ cúng quanh năm
Thân ta đắc chí
Trăm năm tiếng tốt  lưu truyền
Danh hiệu không bị mai một
Tên họ sử sách lưu thơm
à - Lặp kết cấu ngữ pháp, đối lập ý cân xứng, Điệp ý tăng tiến câu văn mang ý khẳng định.
à Chỉ ra viễn cảnh huy hoàng vẻ vang cả về vật chất lẫn danh dự của cả chủ và tớ
Khi có thái độ và hành động đúng đắn
Khích lệ ý chí lập công danh, xả thân vì nước
ố lời lẽ đanh thép, vừa có lý, vừa có tình giúp tướng sĩ nhận ra đúng sai phải trái và nghe theo, khích lệ lòng yêu nước, ý chí quyết chiến, quyết thắng với kẻ thù xâm lược
d. những mệnh lệnh chủ trương cụ thể của Trần Quốc Tuấn đối với các tướng sĩ:
- Chủ trương: Học tập binh thư yếu lược
- Vạch ra hai con đường: 
+ Nếu chuyên tập theo sách, theo lời dạy bảo – phải đạo thần chủ
+ Nhược khinh bỏ sách, trái lời – kẻ nghịch thù
à - Học tập binh thư, luyện tập võ nghệ
 - Khích lệ, cổ vũ tinh thần trung quân ái quốc, sẵn sàng chiến đấu quyết thắng kẻ thù
4. Tổng kết
a. Nghệ thuật:
Lập luận chặt chẽ, sắc bén, giàu sức thuyết phục, khích lệ nhiều mặt để tập trung vào 1 mục đích 
- Giọng văn đa dạng, biến hoá - lời văn giàu hình ảnh cảm xúc, kết hợp hài hoà giữa lý và tình – câu văn đa dạng phong phú
- Sử dụng nhiều biện pháp tu từ đặc sắc
b. Nội dung:
Phản ánh tinh thần yêu nước căm thù giặc, ý chí quyết chiến quyết thắng kẻ thù xâm lược của quân dân thời Trần
Hoạt động 4. Củng cố và dặn dò
4. Củng cố:
	1. Đánh số cho đoạn văn ở phần 3:
	Đoạn 1: Chẳng những thỏi ấp của ta được không
	Đoạn 2: Như vậy, chẳng những thỏi ấp của ta:. không
	Hai đoạn văn này có gì giống và khác nhau về nội dung và hình thức. (Giống: cùng sử dụng biện pháp nghê thuật lặp cấu trúc câu, điệp ngữ tăng tiến, 
 Cùng hướng tới mục đích giúp tướng sĩ nhận thức được hành động đúng sai nêu cao tinh thần quyết chiến, quyết thắng kẻ thù xâm lược
Khác:
Đoạn 1
Đoạn 2
Viễn cảnh thê thảm
Sử dụng từ phủ định: không còn cũng mất bị tan
Viễn cảnh huy hoàng, vẻ vang
Sử dụng từ khẳng định mãi mãi, vững bền, đời đời
2. Khích lệ nhiều mặt để tập trung vào một hướng đó là cách triển khai lập luận của bài hịch tướng sĩ. Hãy làm sáng tỏ điều này bằng một lược đồ về kết cấu của bài Hịch
	3. Cuối bài Hịch, tác giả viết: ta viết ra bài hịch này để các ngươi biết bụng ta 
Theo em, tướng sĩ thời Trần sẽ biết bụng chủ tướng của mình là Trần Quốc Tuấn như thế nào qua bài Hịch của ông?
4. Sau khi học xong bài hịch, em suy nghĩ như thế nào về trách nhiệm của bản thân mình với đất nước, với dân tộc?
5. Hướng dẫn HS về nhà:
Chứng minh bài Hịch tướng sĩ có lập luận chặt chẽ, sắc bén và giàu hình tưởng cảm xúc do đó có sức thuyết phục cao.