Giáo án Ngữ văn 8 tiết 101: Bàn luận về phép học (luận học Pháp) Nguyễn Thiếp

 BÀI 28- TIẾT 101
TUẦN DẠY: 28 Ngày soạn: 07. 03. 2012
BÀN LUẬN VỀ PHÉP HỌC
(LUẬN HỌC PHÁP)
 Nguyễn Thiếp
 1 Mục tiêu: 
 1.1 Kiến thức:
- Bổ sung kiến thức về văn nghị luận trung đại.
- Hiểu được hoàn cảnh sử dụng và đặc điểm của thể tấu trong văn học trung đại.
- Nắm được nội dung và hình thức của Bàn luận về phép học.
 1.2 Kỹ năng:
 - Đọc hiểu một văn bản viết theo thể Tấu. 
 - Nhận xét , phân tích trình bày luận điểm trong đoạn văn diễn dịch và quy nạp, ácch sắp xếp trình bày luận điểm trong văn bản.
 1.3 Thái độ: Giáo dục HS Tinh thần tự hoc học cho mình để xây dựng quê hương đất nước.
 2. Trọng tâm:
 - Những hiểu biết bước đầu về Tấu. Quan điểm tiến bộ của tác giả về mục đích, pp và mối quan hệ của việc học với sự phát triển của đất nước.
 - Đặc điểm hình thức lập luận của văn bản.
 3. Chuẩn bị:
 3.1 GV: Bài hát, phấn màu để trình bày sơ đồ nội dung bài học
 3.2 HS: 
- So sánh sự khác nhau về đối tượng sử dụng của hịch, chiếu, cáo với tấu.
- Soạn câu 1- 4 sgk 78
 4. Tiến trình:
 4.1 Ổn định tổ chức và kiểm diện
 4.2 KTBC: sẽ kiểm tra trong tiết dạy
 4.3 Bài mới:
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Nội dung bài học
Hoạt động 1: Vào bài
I. Tìm hiểu chung.
1. Tác giả:
Nguyễn Thiếp (1723-1804), quê Hà Tĩnh. Là người thiên tư sáng suốt, học rộng hiểu sâu được người đời kính trọng.
2. Tác phẩm:
- Xuất xứ:
Trích từ bản tấu Nguyễn Thiếp gửi vua Quang Trung 1791.
- Thể loại: sgk 77 78
II. Đọc, hiểu văn bản:
1. Đọc, giải nghĩa từ khó:
2. Bố cục: 3 phần
- Từ đầu tệ hại ấy: Bàn về mục đích chân chính của việc học.
- Cúi xinbỏ qua: Bàn về chính sách, nội dung và phương pháp học.
- Còn lại: Tác dụng của phép học.
3. Phân tích:
a. Mục đích chân chính của việc học.
-> Học để làm người.
-> Ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu.
b. Pheâ phaùn loái hoïc leäch laïc sai traùi và taùc haïi cuûa loái hoïc naøy:
- Lối học chuộng hình thức
- Lối học cầu danh lợi
=> Tác hại: làm cho chúa tầm thường, thần nịnh hót, người trên kẻ dưới đều thích sự chạy chọt, luồn cúi -> dẫn đến cảnh nước mất nhà tan.
-> Lêi lÏ ch©n thËt, th¼ng th¾n.
c. Chính sách khuyến học, nội dung và phương pháp học tập đúng đắn:
- Mở rộng trường học, thành phần người học.
- Phép dạy lấy Chu Tử làm chuẩn.
- Phép học:
+ Học từ thấp lên cao.
+ Học những điều cơ bản.
+ Học kết hợp với hành.
d. Tác dụng của phép học:
-> Đất nước nhiều người tài, triều đình vững mạnh, quốc gia hưng thịnh
4. Tổng kết:
* Nghệ thuật:
- Lập luận chặt chẽ
- Luận điểm rõ ràng, lí lẽ xác đáng
- Lời văn khúc chiết, thẳng thắn
trí tuệ, bản lĩnh, nhận thức tiến bộ, tấm lòng của một tí thức chân chính đối với đất nước.
* Ý nghĩa văn bản:
Nguyễn Thiếp nêu nên quan niệm tiến bộ của ông về sự học.
GV: - Mở đĩa bài hát Học
 - Học để làm gì? Học cái gì? Học ntn? . Nói chung vấn đề học tập đã được ông cha ta bàn đến từ rất lâu. Một trong những ‏ý kiến tuy ngắn gọn nhưng rất sâu sắc và thấu tình đạt lí là đoạn “Bàn luận về phép học” trong bản tấu dâng vua Quang Trung của nhà thơ lừng danh La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp.
Hoạt động 2: Hướng dẫn tìm hiểu chung về văn bản
HS:
? Dựa vào chú thích em hãy nêu những nét ngắn gọn về tác giả Nguyễn Thiếp?
-> Nguyễn Thiếp (1723 - 1804), Hà Tĩnh. Là người thiên tư sáng suốt, học rộng hiểu sâu.
? Văn bản “Bàn luận về phép học” trích từ đâu?
-> Quang Trung Nguễn Huệ không chỉ là vị hoàng đế anh hùng, bách chiến bách thắng mà còn là một nhà chính trị, nhà văn hóa có tầm nhìn xa trông rộng. Ông rất chú ý đến việc trọng dụng nhân tài, chấn hưng văn hóa, giáo dục để xây dựng đất nước vững mạnh, lâu bền. Quang trung đã nhiều lần viết thư vời nhà nho lão thành, học vấn sâu rộng ở ẩn Nguyễn Thiếp La Sơn Phu Tử đem tài ra giúp dân giúp nước. Trung thần với nhà Lê, mấy lần Nguyễn Thiếp từ chối; nhưng rồi trước sự chân thành và thẳng thắn của vua Quang Trung, Nguyễn Thiếp nhận lời vào Phú Xuân giúp nhà vua xây dựng, phát triển văn hóa, giáo dục. Tháng 8. 1791, Nguyễn Thiếp dâng lên vua bản tấu này. Bài tấu bàn về ba việc mà bậc quân vương nên biết: Đó là quân đức, dân tâm, học pháp. “Bàn luận về phép học” là phần thứ 3 trích từ bài tấu.
? Dựa vào chú thích hãy nêu những đặc điểm chính của thể tấu? 
- Tấu là loại văn thư của bề tôi, thần dân gửi cho vua chúa để trình bày sự việc, ‏ý kiến, đề nghị.
- Được viết bằng văn xuôi, văn vần, văn biền ngẫu.
? Nêu đặc điểm riêng của đoạn tấu “Bàn luận về phép học”?
- “Bàn luận về phép học” do Nguyễn Thiếp dâng vua Quang Trung để bày tỏ kiến nghị của mình về việc chấn chỉnh sự học của quốc gia.
- Được viết bằng văn xuôi kết hợp với văn biền ngẫu.
GV nhaán maïnh:
+ Taáu ( baûn taáu, bieåu sôù, nghò, khaûi, ñoái saùch) chæ nhöõng loaïi vaên thö cuûa thaàn töû, baày toâi, quan töôùng daâng leân vua chuùa trình baøy söï vieäc, yù kieán, ñeà nghò, cầu phong, dâng sách, caûm ôn Taáu coù theå vieát baèng vaên vaàn, hoaëc vaên xuoâi, vaên bieàn ngaãu thuoäc theå vaên haønh chính nghò luaän.
+ Khaùc vôùi baøi taáu, ngheä thuaät bieåu dieãn ñoäc taáu, taáu noùi laø loaïi hình keå chuyeän tröôùc coâng chuùng, thöôøng coù nhieàu yeáu toá haøi höôùc, vui, dí doûm xuất hiện ở nước ta từ hồi kháng chiến chống Pháp với Thạnh Tịnh là người góp công đầu.
+ Coøn baøi taáu cuûa Nguyeãn Thieáp thuộc loại văn bản nghị luận trình bày, ñeà nghò moät vaán ñe, chủ trương, chính sáchà thuoäc lónh vöïc giaùo duïc- đào tạo con người.
HS: ? Theo em, tấu khác với chiếu, cáo, hịch ở chỗ nào về đối tượng người viết? (Chiếu, cáo, hịch là thể văn do vua, chúa ban truyền xuống thần dần còn tấu thì ngược lại, do thần dân dâng gửi lên vua chúa.)
GV: Để tìm hiểu quan niệm của NT về sự học tiến bộ như thế nào cũng như nghệ thuật lập luận của ông, chúng ta sẽ
Hoạt động 3: Hướng dẫn đọc, hiểu văn bản
GV nêu yêu cầu đọc: giọng chân tình, (bày tỏ thiệt hơn), tự tin, khiêm tốn.
HS: 2 HS đọc
( nhận xét, uốn nắn)
GV: giải thích thêm nghĩa 1 số từ ( chính học: học theo con đường đúng dắn, chính nghĩa; thịnh trị: xã hội, đất nước ổn định, phát triển trong thái bình)
? Đoạn trích có thể chia làm mấy phần? Nêu nội dung của từng phần?
GV: Ta sẽ phân tích hệ thống lập luận của tác giả để thấy dược quan niệm tiến bộ của ông về việc học ở 3 thế kỉ trước.
HS: Đọc từ “ Ngọc không mài điều ấy”
? Phần đầu tác giả nêu khái quát vấn đề gì?
? Vậy mục đích chân chính của việc học theo NT là gì?
? Các em có nhận xét gì về cách trình bày vấn đề này của tác giả?
Taùc giaû duøng:
+ Caâu chaâm ngoân quen thuộc lại nhấn mạnh bằng cách nói phủ định 2 lần: “Ngoïc khoâng maøi, khoâng thaønh ñoà vaät; ngöôøi khoâng hoïc, khoâng bieát roõ ñaïo”. Khái niệm học được giải thích bằng hình ảnh so sánh cụ thể nên deã hieåu, vöøa taêng söùc thuyeát phuïc. 
+ Khaùi nieäm ñaïo voán tröøu töôïng phöùc taïp ñöôïc giaûi thích thaät ngaén goïn, roõ raøng: Ñaïo laø leõ ñoái xöû haøng ngaøy giöõa moïi ngöôøi. Vì vaäy muïc ñích chaân chính cuûa vieäc hoïc chính laø hoïc ñeå laøm ngöôøi.
? Em có suy nghĩ gì về mục đích học chân chính của Nguyễn Thiếp trong thời đại ngày nay? (? Quan niệm về mục đích của đạo học như thế có gì đúng sai, phù hợp hay không phù hợp trong thực tế hiện nay? Theo em , quan nieäm veà muïc ñích cuûa ñaïo hoïc nhö theá coù ñieåm naøo tích cöïc caàn ñöôïc vieäc hoïc ngaøy hoâm nay phaùt huy ? Coù nhöõng ñieåm naøo caàn ñöôïc boå sung ?)
- Điểm tích cực: coi trọng mục tiêu đạo đức của việc học. Khẩu hiệu: “Tiên học lễ, hậu học văn” trong nhà trường hôm nay laø söï phaùt huy ñạo hoïc ngaøy tröôùc.
- Hạn chế: Không chỉ rèn đạo đức mà còn rèn năng lực trí tuệ của con người ñeå con ngöôøi sau naøy coù söùc maïnh xaây döïng , caûi taïo xh treân moïi lónh vöïc: ñaïo ñöùc, vaên hoaù, kinh teá, khoa hoïc kó thuaät.
GV: Đây là mục đích học tập đúng đắn, bởi mục đích cơ bản và cuối cùng của việc học chính là để làm người, không nên chỉ bó hẹp trong cái nghĩa đạo đức mà cần phải hiểu theo nghĩa rộng của nó bao gồm cả đạo đức lẫn kiến thức. Hai yếu tố này gắn bó khăng khít với nhau.
HS: Đọc tiếp theo... điều tệ hại ấy
? Sau khi xác định mục đích của việc học, tác giả soi vào thực tế đương thời để phê phán những biểu hiện sai lệch nào trong việc học? Em hiểu thế nào là lối học hình thức, lối học cầu danh lợi? 
: học thuộc lòng câu chữ một cách thụ động, máy móc mà không hiểu nội dung.
: học để có danh tiếng, được trọng vọng, được nhiều lợi lộc.
HS: Thảo luận nhóm nhỏ
? Em hãy nêu một số biểu hiện của lối học hình thức? 
+ Học cố để thầy cô không quở trách, cha mẹ không rầy la; đối phó với kiểm tra, thi cử, học qua loa để có bằng cấp hợp thức hóa
+ Cũng đến lớp, cũng đọc sách, cũng có điểm thi, cũng có bằng cấpnhưng không có thực chất: đầu óc rỗng tuếch.
? Theo em, tác hại của lối học hình thức như thế nào? ( kiến thức phiến diện, nông cạn, hời hợt. Nếu cứ lặp đi lặp lại kiểu học này thì người học càng trở nên dốt nát.)
? Tác hại của lối học đó theo Nguyễn Thiếp là gì?
GV: NguyÔn ThiÕp quan niÖm lèi häc h×nh thøc, cÇu danh lîi lµ lèi häc: häc thuéc lßng c©u ch÷ mµ kh«ng hiÓu néi dung, chØ cã c¸i danh mµ kh«ng cã thùc chÊt; häc để cã danh tiÕng, ®­îc träng väng ®­îc nhµn nh·, ®­îc nhiÒu lîi ... vµ lèi häc lÖch l¹c, sai tr¸i ®ã lµm cho ng­êi trªn kÎ d­íi ®Òu thÝch sù ch¹y chät, luån cói, kh«ng cã thùc chÊt, dÉn ®Õn c¶nh n­íc mÊt nhµ tan. Cô thÓ trong lÞch sö n­íc ta. Chóa tÇm th­êng: vua Lê Cảnh H­ng, Lª Chiªu Thèng; Chóa TrÞnh S©m, TrÇn Kh¶i... ®Òu lµ lo¹i b¹o chóa bï nh×n, d©m lo¹n, tÇm th­êng vµ b¸n n­íc ® ThÇn nÞnh hãt ® n­íc mÊt nhµ tan!
? Em cã nhËn xÐt g× vÒ lêi lÏ bµn luËn cña t¸c gi¶ ?
 ðLêi lÏ ch©n thËt, th¼ng th¾n của một vị túc nho hết lòng vì sự học, vì đất nước.
HS: Đọc tiếp xin chớ bỏ qua
? Sau khi phê phán những biểu hiện sai trái, lệch lạc trong việc học tác giả đã đưa ra những chính sách gì, nội dung dạy và phương pháp học tập nào?
? Ñeå khuyeán khích vieäc hoïc, Nguyeãn Thieáp khuyeân vua Quang Trung thöïc hieän nhöõng chính saùch gì? 
- Më thªm tr­êng ®Õn tËn phñ huyÖn
- Më tr­êng c«ng vµ tr­êng t­
- Më réng thµnh phÇn ng­êi häc
- T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ng­êi häc.
HS: Em hãy nêu một số việc làm thể hiện sự quan tâm của Đảng, của chính quyền, của ngành giáo dục mà em biết ngay địa phương em, nơi trường em?
GV: Nhaân daân ta voán coù truyeàn thoáng hieáu hoïc vaø biết bao taám göông saùng trong học tập. Thôøi chieán tranh vaãn coù lôùp bình daân hoïc vuï -xoùa giaëc doát.
 Ngaøy nay caøng phaûi hoïc vì mục tiêu giáo dục “ naâng cao daân trí, ñaøo taïo nhaân löïc, boài döôõng nhaân taøi”: từng bước hoàn thành Phoå caäp caáp I, II, III ; nâng cao tay ngheà ñoäi nguõ lao động ; ngöôøi hoïc được khuyến khích hoïc boång, ñöôïc ñi du hoïc, ...
 Caùc tröôøng ñeàu coù hoäi khuyeán hoïc, nhaø nöôùc öu tieân cho treû em coù hoaøn caûnh khoù khaên, caùc tröôøng thuoäc vuøng saâu, vuøng xa, haûi ñaûo 
Vậy, ngay từ 3 thế kỉ nước NT có những chính sách khuyến học rất đúng đắn.
? Nội dung học tập lúc bấy giờ là gì?
? Giải thích tứ thư, ngũ kinh, chư sử?
GV: Nói về nội dung dạy của thầy. Tác giả khẳng định theo Chu Tử, theo Tứ thư, Ngũ kinh. Nghĩa là những sách vở kinh điển của đạo Nho, của các bậc Thánh hiền Trung Hoa theo quan niệm truyền thống thời PK ở Việt Nam, NT là người của thời đó. Ông không thể đề ra nội dung học khác, tiến bộ, mới mẻ hơn. Dù sao vẫn có thể xem đó là hạn chế thời đại của ông. Phải đợi hơn 1 thế kỉ sau, nội dung học mới có những thay đổi quan trọng và căn bản.
? Về pheùp hoïc tác giả nêu ra những phương pháp học tập nào?
GV:
+ Học tiểu học để bối lấy gốc
+ Tuần tự tiến lên đến trung học, đại học
+ Cách học kết hợp giữa rộng và sâu, diện và kiểm, cốt nắm lấy kiến thức cơ bản, trọng tâm
+ Học để làm, học kết hợp với hành
HS:
? Töø thöïc teá vieäc hoïc cuûa em , em thaáy phöông phaùp hoïc naøo laø toát nhaát? Vì sao? 
-> Học đi đôi với hành
- Sự cần thiết: học cần phải ứng dụng để hiểu sâu vấn đề, nếu không ứng dụng thì sẽ mau quên, không hiểu sâu vấn đề.
- Tác dụng: Phát huy trí lực của h/s, rèn kĩ năng phân tích, ứng dụng.
GV: Cách học gần với hành động đang được chú ý trong đổi mới phương pháp dạy học, thể hiện ở quan điểm tăng cường ý nghĩa ứng dụng và thực hành của môn học.
HS: Em có nhận xét gì về những chủ trương, phương pháp mới mà tác giả đưa ra?
GV: Kế sách mà La Sơn Phu Tử hiến cho vua quang Trung thật là những lời tâm huyết xuất phát từ quyền lợi quốc gia, trong sự nghiệp an dân trị quốc. Tầm nhìn ấy có chiều rộng, chiều sâu về một chiến lược lâu dài không phải một ngày hai ngày mà làm được.Vua Quang trung xem tác giả như một người tri ân mới triều kiến vào Phú Xuân bàn quốc sự. Rất tiếc là triều đại Quang Trung mở ra chẳng được bao lâu, do đó chương trình chấn hưng hãy còn giang dở, dù sao quan điểm của Nguyễn thiếp cũng vẫn là những viên gạch vững chắc đầu tiên trong nền tảng lí luận của sự nghiệp giáo dục và đào tạo nước nhà. Đó là những chủ trương, phương pháp mới tác giả đưa ra tuy ngắn gọn, chưa thật cụ thể nhưng rất đúng, rất tiến bộ, trong hoàn cảnh lịch sử bấy giờ, khi sự học đang bị ngưng trệ, hình thức hóa và biến chất như đã nêu trên. Lời khuyên trên không những có ý nghĩa giáo huấn người đương thời bấy giờ mà đến hôm nay vẫn còn mang ý nghĩa thời sự nóng bỏng.
HS: Tiếp theo cung kính tấu trình
Gv: Mục đích chân chính và cách học đúng đắn được tác giả gọi là đạo học. 
? Theo tác giả đạo học thành có tác dụng ntn?
- Tạo được nhiều người tốt.
- Triều đình ngay ngắn, thiên hạ thịnh trị.
GV: Ngaøy nay đất nước caøng caàn ñaøo taïo nhieàu nhaân taøi gioûi veà lí thuyeát thaïo veà thöïc haønh ñeå tieán kòp vôùi neàn khoa hoïc kó thuaät saùnh vai vôùi beø baïn naêm chaâu. Các em cần xác định được mục đích học và phương pháp học tập đúng đắn
HS:
? Tại sao đạo học thành lại sinh ra nhiều người tốt, triều đình ngay ngắn, thiên hạ thịnh trị? 
-> Mục đích chân chính là cơ sở tạo người tài đức, nhiều người học có tài đức sẽ thành nhiều người tốt, không còn lối học hình thức, cầu danh lợi.
? Theo em, đằng sau lí lẽ bàn về tác dụng của phép học, người viết đã thể hiện một thái độ ntn? Thể hiện qua những từ ngữ nào? 
- Đề cao tác dụng của việc học chân chính.
- Tin tưởng ở đạo học chân chính.
- Kì vọng về tương lai đất nước.
? Nhìn vào sơ đồ trên, em có nhận xét gì về nghệ thuật lập luận và lời văn của tác giả?
Lập luận chặt chẽ, luận điểm rõ ràng, lí lẽ xác đáng; lời văn khúc chiết, chân thật, thẳng thắn thể hiện trí tuệ, bản lĩnh, nhận thức tiến bộ, tấm lòng của một tí thức chân chính đối với đất nước.
? Đọc những lời tấu trình của Nguyễn Thiếp về phép học, em thu nhận được những điều sâu xa nào về đạo học của cha ông ta ngày trước?
-> Mục đích và tác dụng của việc học chân chính là học để làm người tốt, học để biết và làm, học cho rộng nhưng phải nắm cho gọn để góp phần hưng thịnh đất nước.
? Các em có nhận xét gì về quan niệm của Nguyễn Thiếp đối với sự học so với thời đại của ông và hiện tại? ( Quan niệm tiến bộ vẫn còn có ý nghĩa với chúng ta hôm nay)
4.4 Câu hỏi, bài tập củng cố:
Câu hỏi: Hãy tìm những câu danh ngôn về học tập ( TL nhóm)
* TIÊN HỌC LỄ, HẬU HỌC VĂN
 -> Đề cao đạo học
* HỌC ĐỂ BIẾT, HỌCC ĐỂ LÀM, HỌC ĐỂ CHUNG SỐNG, HỌC ĐỂ LÀM NGƯỜI VÀ ĐỂ TỰ KHẲNG ĐỊNH MÌNH. ( UNESCO)
-> có ý nhấn nhận học là phải thực hành, phải ứng dụng vào thực tiễn cuộc sống
* KẺ HAM HỌC SẼ CÓ TRÍ TUỆ, KẺ SAY MÊ THỰC HÀNH SẼ NÊN NGƯỜI, CÓ BIẾT HỔ THẸN SẼ CÓ DŨNG KHÍ. ( Trung dung)
-> Có ý đề cao hiệu quả của thực hành
* HỌC LÀ GÌ? HỌC LÀ HIỂU RỘNG, HỎI CẶN KẼ, SUY NGHĨ KĨ, PHÂN BIỆT RÕ RÀNG, THỰC HÀNH KỊP THỜI. ( Trung dung)
-> Có đề cập đến học kết hợp với hành và kết hợp một cách kịp thời
* HỌC CÁI CĂN BẢN SẼ NẮM ĐƯỢC CÁI TIỂU TIẾT, KHÔNG CÓ AI SAVÀO CÁI TIỂU TIẾT MÀ KHÔNG NẮM ĐƯỢC CĂN BẢN. ( Âu Dương Tu)
-> Học phải nắm đực những điều căn bản.
* GV: kể mẫu chuyện vui chế giễu lối học vẹt.
4.5 Höôùng daãn hoïc sinh tự học: 
- Đối với bài học ở tiết học này:
+ Tìm hiểu thêm về con người, cuộc đời La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp.
+ Liên hệ với mục đích, phương pháp học tập của bản thân.
+ nhớ được 10 yếu tố HV được dùng trong văn bản.
- Đối với bài học ở tiết học kế tiếp: Soạn bài: “ Thuế máu” ( Soạn câu 1 2 4 5 sgk 91 92)
5. Rút kinh nghiệm: