Giáo án môn Ngữ văn lớp 8 tiết 1, 2: Văn bản: Tôi đi học - Thanh Tịnh

Tuần 1- Tiết 1
Soạn ngày 20/8/2011
Bài 1 Văn bản: Tôi đi học
 -Thanh Tịnh-
A. Mục tiêu cần đạt:
 1. Kiến thức:
- Cốt truyện, nhân vật, sự kiện trong đoạn trích "Tôi đi học".
- Nghệ thuật miêu tả tâm lý trẻ nhỏ ở tuổi đến trường trong một văn bản tự sự qua ngòi bút Thanh Tịnh.
 2. Kĩ năng:
- Đọc- hiểu đoạn trích tự sự có yếu tố miêu tả và biểu cảm.
- Trình bày suy nghĩ, tình cảm về một sự việc trong cuộc sống của bản thân.
 3. Thái độ:
- Giáo dục HS biết rung động, cảm xúc với những kỉ niệm thời học trò và biết trân trọng, ghi nhớ những kỉ niệm ấy.
B. Chuẩn bị:
 - Giáo viên: Chuẩn bị kiến thức, soạn giáo án,đọc tư liệu tham khảo.
 - Học sinh: Ôn lại một số bài văn bản nhật dụng ở chương trình Ngư văn 7.Soạn bài trước ở nhà.
C. Phương pháp:
 - Sử dụng phương pháp vấn đáp, nêu và giải quyết vấn đề
 - Sử dụng kỹ thuật động não: nêu câu hỏi, liệt kê các ý kiến phát biểu, phân loại và làm sáng tỏ ý kiến.
D. Tiến trình các hoạt động dạy- học
* ổn định lớp
* Kiểm tra bài cũ.
Kiểm tra việc chuẩn bị bài của học sinh.
* Bài mới.
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1: Khởi động:
- Mục tiêu: Tạo tâm thế cho học sinh trong giờ học
- Phương pháp: Thuyết trình.
- Giáo viên giới thiệu bài.
- Học sinh nghe.
Trong cuộc đời mỗi con người, những kỉ niệm tuổi học trò thường được giữ bền lâu trong trí nhớ. Đặc biệt là những kỉ niệm về buổi đến trường đầu tiên:
	Ngày đầu tiên đi học
	Mẹ dắt tay đến trường
	Em vừa đi vừa khóc
	Mẹ dỗ dành bên em.
	(Viễn Phương)
	Truyện ngắn Tôi đi học đã diễn tả những kỉ niệm mơn man, bâng khuâng của một thời thơ ấy.
Hoạt động 2: Giới thiệu chung
- Mục tiêu: + Học sinh nắm được những nét cơ bản về tác giả Thanh Tịnh và xuất xứ văn bản "Tôi đi học"
- Phương pháp: Sử dụng phương pháp vấn đáp, thuyết trình và kỹ thuật động não.
? Bằng sự hiểu biết cỏ nhõn và qua việc soạn bài, hóy giới thiệu về tỏc giả Thanh Tịnh?
-Bổ sung, giới thiệu thêm.
?. Xuất xứ của vbản Tôi đi học?
GV bổ sung thêm: “TĐH” là một tác phẩm tiêu biểu cho giọng văn nhẹ nhàng mà thấm sâu mang lại dư vị vừa man mác buồn thương, vừa ngọt ngào quyến luyến.
Nghe, trả lời
Cá nhân trả lời
I. Giới thiệu chung.
1. Tác giả:
- Thanh tịnh(1911-1988)
- Tỏc phẩm mang văn phong đằm thắm, ờm dịu, trong trẻo
- Ông là tác giả của nhiều tập truyện ngắn, tập thơ; trong đó nổi tiếng nhất là tập Quê mẹ (truyện ngắn) và Đi từ giữa một mùa sen (truyện thơ).
2. Văn bản:
- Tôi đi học in trong tập Quê mẹ, xuất bản năm 1941.
Hoạt động 3: Đọc - hiểu văn bản
 - Mục tiêu: +Thông qua hoạt động giúp HS có kĩ năng đọc, trình bày sự việc trong đoạn trích
 + Giúp học sinh cảm nhận được tâm trạng hồi hộp, cảm giác bỡ ngỡ của nhân vật “tôi” ở buổi tựu trường đầu tiên trong đời, học sinh thấy được ngòi bút văn xuôi giàu chất thơ, gợi dư vị trữ tình man mác của Thanh Tịnh.
 - Phương pháp, kỹ thuật: Sử dụng phương pháp vấn đáp, nêu và giải quyết vấn đề kết hợp với phương pháp thuyết trình và kỹ thuật động não.
- Y/c đọc: giọng chậm, dịu, hơi buồn, sâu lắng
- GV đọc mẫu một đoạn.
- GV nhận xét, uốn nắn cách đọc của HS.
?. Trong các chú thích nêu ở SGk có chú thích nào mà em chưa hiểu cần được giải đáp?
?. Nội dung xuyên suốt trong vbản Tôi đi học là gì?
- GV nhận xét, bổ sung.
?. Văn bản này thuộc kiểu văn bản nào? Vì sao?
?. Kỉ niệm ngày đầu tiên đến trường của “tôi” được kể theo trình tự không gian và thời gian nào? Tương ứng với trình tự ấy là các đoạn nào của văn bản?
->nhận xét, bổ sung.
?Em hãy nêu những hoàn cảnh và thời điểm khiến tác giả nhớ về buổi tựu trường đầu tiên của mình.
?Vì sao vào thời điểm đó tác giả lại nhớ về buổi tựu trường đầu tiên của mình.
?Tâm trạng của nhân vật tôi khi nhớ về những kỉ niệm buổi tựu trường đầu tiên như thế nào.
?Để diễn tả tâm trạng đó tác giả đã sử dụng những từ ngữ như thế nào? Em hãy phân tích giá trị biểu cảm của những từ ngữ đó
- Nghe, đọc.
3 - 4 HS nối nhau đọc toàn bài một lần.
- Lớp nhận xét
- HS tự bộc lộ.
- Nghe, trả lời
Cá nhân trả lời
nghe, trả lời
- Đọc, trả lời.
- Suy ngẫm, trả lời.
- Đọc, tìm, suy ngẫm, trả lời.
II. Đọc - hiểu văn bản
1. Đọc và tìm hiểu chú thích 
- VD: chú thích 2 (Ông đốc: ở đây là ông hiệu trưởng)...
2. Đề tài của văn bản
- Toàn bộ tác phẩm là “những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường” qua hổi tưởng của nhân vật “tôi”.
3. Tìm hiểu thể loại và bố cục
- Văn biểu cảm vì toàn truyện là cảm xúc tâm trạng của nhân vật “tôi” trong buổi tựu trường đầu tiên. (Ngoài ra còn có các yếu tố tự sự, miêu tả).
+ Cảm nhận của “tôi” trên đường tới truờng: “Buổi mai hôm ấy...trên ngọn núi”
+ Cảm nhận của “tôi” lúc ở sân trường: “Trước sân trường....nghỉ cả ngày nữa”
+ Cảm nhận của “tôi” trong lớp học: đoạn còn lại.
=> Bài văn là những cảm nhận của tác giả trên đường tới trường, lúc ở sân trường và trong lớp học.
4-Phân tích.
a-Khơi nguồn nỗi nhớ.
-Thời điểm: Cuối thu
-Cảnh thiên nhiên: Lá ngoài đường rụng nhiều, mây bàng bạc.
-Cảnh sinh hoạt: Mấy em nhỏ cùng mẹ tới trường.
=>Thời điểm khai giảng hàng năm.
-Tâm trạng: Náo nức; mơn man; tưng bừng; rộn rã.
 Cảm xúc chân thực, cụ thể góp phần rút ngắn khoảng cách thời gian giữa quá khứ và hiện tại.
* Củng cố. 
?Hãy nêu những nét chính về nhà văn Thanh Tịnh và văn bản “Tôi đi học” của ông.
?Em hãy kể một lỉ niệm đẹp về buổi tựu trường đầu tiên của bản thân.
* Hướng dẫn học bài. 
- Học kĩ bài cũ, kể tóm tắt lại văn bản.
-Soạn tiếp phần còn lại của văn bản( Tâm trạng của nhân vật tôi theo những dòng hồi tưởng về buổi tựu trường đầu tiên)
Tuần 1- Tiết 2
Soạn ngày 20/8/2011
Bài 1 Văn bản: Tôi đi học
 -Thanh Tịnh-
 tiếp theo
A. Mục tiêu cần đạt:
 1. Kiến thức:
 - Học sinh cảm nhận được những hồi tưởng về không khí của ngày hội tựu trường và tâm trạng, cảm xúc, ấn tượng của nhân vật tôi.
 - Thấy được nghệ thuật miêu tả tâm lý tinh tế chân thực với giọng điệu trữ tình trong sáng và ngôn ngữ giàu yếu tố biểu cảm của tác giả. 
 2. Kĩ năng:
 - Phát hiện, phân tích, trình bày suy nghĩ, tình cảm về sự việc.
 3. Thái độ : 
 - Giáo dục HS tình cảm nâng niu trân trọng những kĩ niệm đẹp 
 B. Chuẩn bị.
 - Giáo viên: Chuẩn bị kiến thức, soạn giáo án,đọc tư liệu tham khảo. 
 - Học sinh: Đọc kỹ văn bản, nắm chắc các sự việc trong văn bản, soạn bài. 
 C. Phương pháp:
 - Sử dụng phương pháp vấn đáp, nêu và giải quyết vấn đề
 - Sử dụng kỹ thuật động não: nêu câu hỏi, liệt kê các ý kiến phát biểu, phân loại và làm sáng tỏ ý kiến.
 D. Tiến trình các bước dạy và học:
 * ổn định lớp . 
 * Kiểm tra bài cũ:
 ? Em hãy trình bày những hiểu biết của em về nhà văn Thanh Tịnh và tác phẩm “ Tôi đi học”.
 ? Điều gì khiến nhân vật tôi có những liên tưởng về ngày đầu tiên đi học của mình?
Giáo viên nhận xét, cho điểm.
 * Bài mới: 
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung cần đạt
?Khi nhớ về những kỉ niệm buổỉ tựu trường đầu tiên những cảm xúc của "tôi" được tác giả miêu tả như thế nào.
? Những hình ảnh, chi tiết nào trong văn bản cho ta biết được tâm trạng của chú bé khi cùng mẹ tới trường.
? Từ những chi tiết đó, em có cảm nhận gì về tâm trạng của nhân vật tôi trong ngày hội tựu trường.
?Trong đoạn văn này tác giả sử dụng nghệ thuật gì.Em có nhận xét gì về nghệ thuật này.
*Tâm trạng của cậu bé lần đầu tiên đến trường -> Có sự thay đổi lớn.
?. Cảnh trước sân trường làng Mĩ Lí lưu lại trong tâm trí tác giả có gì nổi bật?
?. Cảm nhận của “tôi” về ngôi trường lúc này có gì khác với cảm nhận về ngôi trường khi chưa đi học? 
?. Khi tả những học trò nhỏ tuổi lần đầu đến trường, tác giả dùng hình ảnh so sánh nào?
*?. Những hình ảnh ấy có ý nghĩa gì?
?. Cho biết cảm nhận của “tôi” khi nghe ông đốc gọi tên vào lớp?
?Em có nhận xét gì về cách miêu tả tâm trạng của nhân vật tôi.
?. Tại sao lúc này cảm giác hồi hộp của “tôi” lại rõ nét đến như vậy?
?. Em nghĩ gì về tiếng khóc của các cậu học trò bé nhỏ khi sắp hàng để vào lớp?
- Tiếng khóc như một phản ứng dây chuyền, rất tự nhiên, rất ngây thơ và giàu ý nghĩa. Nó vừa là sự e sợ trước một thử thách vừa là một niềm quyết tâm để bước vào một thế giới khác lạ mà đầy hấp dẫn.
?. Hãy nhớ và kể lại cảm xúc của chính mình vào lúc này, trong ngày đầu tiên đi học như những bạn nhỏ kia?
?. Những cảm giác mà nhân vật “tôi” nhận được khi vào lớp học là gì? 
?. Hãy lí giải những cảm giác đó của nhân vật “tôi”?
*?Những chi tiết đó nói thêm điều gì về nhân vật “tôi”?
?Dòng chữ tôi đi học kết thúc truyện có ý nghĩa gì.
*?Em có nhận xét gì về thái độ cử chỉ của những người lớn (Ông đốc;thầy giáo;phụ huynh )đối với các em lần đầu tiên đi học.
?Qua hình ảnh,cử chỉ và tấm lòng của người lớn đối với các em nhỏ em cảm nhận được gì.
?. Cho biết những nét đặc sắc về nghệ thuật của truyện ngắn này?
? Truyện đã thể hiện ý nghĩa gì?
?. Tình cảm nào được khơi gợi và bồi đắp khi em đọc truyện Tôi đi học?
- Đọc, trả lời.
- Suy nghĩ, trả lời.
- Thảo luận cặp, trả lời.
HS theo dõi đoạn văn bản: “Trước sân trường làng....rộn ràng trong các lớp”
trả lời.
- Đọc, trả lời
- Suy nghĩ, trả lời.
HS theo dõi đoạn: “Ông đốc....càng lúng túng hơn”. Trả lời.
- Suy nghĩ, trả lời.
HS theo dõi đoạn: “Ông đốc đẩy cặp kính trắngchút nào hết”
Trả lời
- HS tự bộc lộ.
HS theo dõi đoạn: “Một mùi hương lạ... Tôi đi học”.
Trả lời
- Theo dõi vào đoạn: “Một con chim liệng... đánh vần đọc”.
- Thảo luận cặp, trả lời.
- Suy nghĩ, trả lời.
- Trả lời.
- Trả lời câu hỏi
- HS bộc lộ
II. Đọc hiểu văn bản(tiếp).
4. Phân tích (tiếp):
b-Tâm trạng của nhân vật tôi khi cùng mẹ trên đường tới trường.
- “Những cảm giác trong sáng ấy lại nảy nở như mấy cành hoa tươi mỉm cười”.
- “Buổi mai hôm ấy mẹ tôi lắm tay tôi Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lầnvì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn :hôm nay tôi đi học”
- Trong chiếc áo vải . . . thấy mình trang trọng và đứng đắn.
- “Tôi có ý nghĩ lướt ngang trên ngọn núi ”
-> Đó là tâm trạng náo nức, vui vẻ nhưng cũng rất trang trọng.
 Cách kể chuyện nhẹ nhàng , nghệ thuật miêu tả những cảm giác bằng những lời văn giàu chất thơ , hình ảnh so sánh đầy thơ mộng cho thấy sự thay đổi lớn trong “tôi”
c-Tâm trạng và cảm giác của nhân vật tôi khi trên sân trường và khi nghe thấy tên mình.
* Khi đứng giữa sân trường
- Rất đông người (Trước sân trường làng Mĩ Lí dày đặc cả nguời)
- Người nào cũng đẹp (Người nào quần áo cũng sạch sẽ, gương mặt vui tươi và sáng sủa)
- Lúc này ngôi trường được so sánh với đình làng - nơi thờ cúng tế lễ, nơi thiêng liêng cất giấu những điều bí ẩn => sự trang nghiêm của ngôi trường.
- Họ như con chim non đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ.
- Miêu tả sinh động hình ảnh và tâm trạng các em nhỏ lần đầu tới trường.
- Đề cao sức hấp dẫn của nhà trường.
- Thể hiện khát vọng bay bổng của tác giả với trường học
* Khi ông đốc gọi tên vào lớp
- “tôi cảm thấy như quả tim tôi ngừng đập” đến “quên cả mẹ tôi đứng sau tôi”, và khi nghe gọi đến tên “tôi tự nhiên giật mình và lúng túng”.
- Cảm thấy mình và các bạn được mọi người ngắm nhìn nhiều hơn => đã lúng túng lại càng lúng túng hơn.
->Dùng lối so sánh , từ ngữ miêu tả tâm trạng chính xác cảm xúc của nhân vật.
- Vì đây là một giờ phút hệ trọng khi “tôi” chính thức trở thành HS của trường.
* Khi phải rời bàn tay mẹ cùng các bạn đi vào lớp
+ Khóc một phần vì lo sợ (do phải tách rời người thân để bước vào môi trường hoàn toàn mới lạ), một phần vì sung sướng (lần đầu được tự mình học tập)
+ Đó là những giọt nước mắt báo hiệu sự trưởng thành, những giọt nước mắt ngoan chứ không phải nước mắt vòi vĩnh như trước.
* Khi ngồi trong lớp học
- “Một mùi hương lạ... không cảm thấy sự xa lạ chút nào”
- Cảm giác lạ lẫm vì lần đầu được vào lớp học, một môi trường sạch sẽ, ngay ngắn.
- Không cảm thấy sự xa lạ với bàn ghế và bạn bè vì bắt đầu ý thức được
- Một chút buồn khi từ giã tuổi thơ.
- Bắt đầu trưởng thành trong nhận thức và việc học hành của bản thân.
=> Đây là phút sang trang của một tâm hồn trẻ dại, tạm biệt thế giới ấu thơ chỉ biết nô đùa, nghịch ngợm để bước vào thế giới tuổi học trò.
- Cách kết thúc truyện tự nhiên bất ngờ. Dòng chữ “Tôi đi học” vừa khép lại bài văn và mở ra một thế giới mới. Dòng chữ gợi cho ta hồi nhớ lại buổi thiếu thời, thể hiện chủ đề truyện.
-Ông đốc: Từ tốn, bao dung.
-Thày giáo trẻ: Vui tính, giàu tình yêu thương.
-Phụ huynh: Chu đáo, trân trọng ngày khai trường.
 Trách nhiệm, tấm lòng của gia đình nhà trường đối với thế hệ trẻ tương lai.
5. Tổng kết
- Nghệ thuật miêu tả tinh tế, chân thực diễn biến tâm trạng của ngày đầu tiên đi học.
- Sử dụng ngôn ngữ giàu yếu tố biểu cảm, hình ảnh so sánh độc đáo ghi lại dòng liên tưởng, hồi tưởng của nhân vật tôi.
- Giọng điệu trữ tình, trong sáng.
-> Buổi tựu trường đầu tiên sẽ mãi không thể nào quên trong ký ức của nhân vật tôi cũng như nhà văn Thanh Tịnh.
Hoạt động 4: Luyện tập
- Mục tiêu: Học sinh vận dụng kiến thức hiểu biết vào làm bài tập.
- Phương pháp: Khái quát hoá.
- Hướng dẫn HS biết tổng hợp, khái quát lại dòng cảm xúc, tâm trạng của nhân vật tôi thành các bước theo trình tự thời gian. Chú ý chỉ ra sự kết hợp hài hoà giữa biểu cảm, miêu tả và tự sự.
- Hướng dẫn cách viết bài văn ngắn ghi lại ấn tượng của mình ở buổi tựu trường đầu tiên. Chú ý trình bày có cảm xúc các ấn tượng riêng.
- Đọc yêu cầu bài tập.
- Học sinh khái quát.
- Thực hiện ở nhà.
II. Luyện tập.
1. Bài tập 1:
- Cảm xúc của nhân vật tôi bắt đầu từ thời điểm hiện tại trở về quá khứ. Từ con đường tới trường, đến sân trường rồi vào lớp học. ở mỗi thời gian, không gian tác giả đều kết hợp tự sự, miêu tả và biểu cảm.
2. Bài tập 2:
- Bài văn ngắn ghi lại ấn tượng của bản thân trong lần khai giảng đầu tiên.
* Củng cố:
- Em học tập được gì rừ nghệ thuật kể chuyện của nhà văn Thanh Tịnh?
- Trong các tiết học Âm nhạc các em đã được học những bài hát nào về ngày đầu tiên đi học? Em hãy hát bài hát đó cho cả lớp cùng nghe?
* Hướng dẫn về nhà:
- Đọc kỹ văn bản, nắm chắc nội dung và nghệ thuật của văn bản.
- Làm bài tập 2- phần luyện tập:
- Soạn bài: Cấp độ khái quát nghĩa của từ.