Giáo án học kì 1 môn Ngữ văn Lớp 8 - Bài 19: Khi con tu hú - Năm học 2021-2022

Ngày soạn: 12 /11/2021
Ngày giảng: 15/11 + /11
BÀI 18 - TIẾT 47, 48
Văn bản: KHI CON TU HÚ – Tố Hữu
	I. Mục tiêu
1. Kiến thức: Chỉ ra và phân tích được vẻ đẹp của bức tranh mùa hè; cảm nhận và trình bày được lòng yêu cuộc sống và khát khao tự do cháy bóng của người chiến sĩ cách mạng trẻ tuổi phải sống cảnh tù ngục trong bài thơ Khi con tu hú.
	2. Năng lực: năng đọc - hiểu, phân tích tác phẩm trữ tình.
3. Phẩm chất: HS bồi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước, yªu cuéc sèng; khao khát tự do.
* Yêu cầu đối với học sinh khá, giỏi:
- So sánh được niềm khao khát tự do cháy bỏng của nhân vật trữ tình trong Nhớ rừng và Khi con tu hú. 
II. Thiết bị học tập, học liệu
- Giáo viên: Máy chiếu, máy tính.
- Học sinh: Đọc văn bản; soạn văn bản theo các câu hỏi phần Tìm hiểu văn bản.
III. Tiến trình các hoạt động
1. Ổn định tổ chức
2. Kiểm tra
- Nghệ thuật và nội dung khái quát bài thơ Quê hương của Tế Hanh?
Hs trình bày, nhận xét, đánh giá.
	3. Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy học
*HĐ 1: Khởi động: 
- MT: học sinh có hứng thú vào bài.
Hiểu biết của em về nhà thơ Tố Hữu? Hs trình bày. Gv dẫn dắt vào bài.
Ho¹t ®éng cña GV và HS
Néi dung chÝnh
* HĐ2: Hình thành kiến thức
- Mục tiêu: Đọc diễn cảm văn bản; nêu những nét chính về tác giả, tác phẩm; chỉ ra và phân tích được bức tranh mùa hè qua cảm nhận của nhà thơ Tố Hữu; cảm nhận được tâm trạng, sự khát khao tự do của nhà thơ; rút ra nghệ thuật, nội dung khái quát của bài thơ.
Theo em bài thơ Khi con tu hú cần đọc với giọng ntn? 
Hs chia sẻ: 6 câu đầu đọc với giọng vui, náo nức, phấn khích; 4 câu sau đọc với giọng bực bội chú ý những động từ mạnh, các từ ngữ cảm thán.
- HS ®äc lÇn lît ®Õn hÕt VB -> NX, ®¸nh gi¸. 
- GV uèn n¾n c¸ch ®äc diÔn c¶m cho HS.
- HS ho¹t ®éng c¸ nh©n, nghiªn cøu phÇn chó thÝch TL. 
H: Em h·y một vài nét chính vÒ t¸c gi¶ Tố Hữu?
Hs chia sẻ, nhận xét, bổ sung.
- GVMR: Con đường thơ của Tố Hữu hầu như được bắt đầu cùng lúc với c/đường c/mạng. Ngay từ những t/p đầu tay, thơ ô đã được soi sáng bởi lí tưởng c/sản và hướng đến những vđề XH rộng lớn. Khi bị tù đày thơ T.H là lời tâm niệm của người c/sĩ trẻ nguyện trung thành với ltưởng, nhiều bài đã vượt qua song sắt nhà tù, bằng nhiều hthức để cổ vũ cuộc đtranh bên ngoài. Thơ ô có sức truyền cảm mạnh mẽ, rộng rãi.
 Trước đó ở tuổi 18 t/giả cảm thấy sung sướng vô biên vì bắt gặp ltưởng csản nên khi bị bắt giam người c/sĩ trẻ cảm thấy ngột ngạt không chịu nổi, đã ghi lại sự đau khổ, sôi sục hướng ra csống bên ngoài "Cô đơn thay là cảnh thân tù - Tai mở rộng mà lòng sôi rạo rực - Tôi lắng nghe tiếng đời lăn náo nức - Ở ngoài kia vui sướng biết bao nhiêu..". Sau đó cùng cảnh ngộ, cảm xúc T.H đã viết bài "Khi con tu hú".
H: Hiểu biết của em về hoàn cảnh ra đời của bài thơ?
Bài thơ được viết theo thể thơ nào? Có tác dụng gì trong việc diễn tả cảm xúc? Nhắc lại đặc điểm của thể thơ?
- Nhịp nhàng, uyển chuyển, giàu âm hưởng, có nhiều khả năng chuyển tải cảm xúc trữ tình.
Bài thơ gồm mấy phần? Nội dung chính từng phần?
Hs chia sẻ. Gv khái quát.
- HS HĐ cá nhân 1’: thực hiện yêu cầu a, TL/17 B/c chia sẻ -> GV nhận xét, KL
- Âm thanh: tiếng tu hú, tiếng ve ngân.
- Màu sắc: Vàng của lúa chín, trái cây, bắp, nắng; xanh của trời, cây cối.
- Sản vật: lúa chiêm chín, trái cây ngọt, bắp rây vàng hạt.
Hđ cặp đôi 3’: Nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả, nhịp thơ ? 
Những âm thanh, sắc mầu, những sản vật điển hình của mùa hè gợi lên một sự sống như thế nào? Em có nhận xét gì về bức tranh mùa hè đó?
- Sự sống tưng bừng, rộn rã mang vẻ đẹp tươi thắm lộng lẫy, thanh bình. Sự sống đang sinh sôi, nảy nở, đầy đặn, ngọt ngào. 
Hđ chung: Tất cả như bừng thức dậy. Theo em, điều gì đã đánh thức cảnh như thế?
- Tiếng tu hú kêu đã đánh thức dậy tất cả, mở ra tình cảm, bắt nhịp cho tất cả. Nhà thơ chắc phải là người gắn bó máu thịt với cuộc đời. Phải từng sống hết mình với thiên nhiên mới có thể tạo ra những hình ảnh, chi tiết sống động đến như vậy.
- GV liên hệ tiếng tu hú trong bài thơ Bếp lửa của Bằng Việt:
Tu hú ơi chẳng đến ở cùng bà
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa
 Tiếng chim kêu gợi k/gian đồng quê gần gũi. Trong thơ Bằng Việt tiếng tu hú gợi nhớ kỉ niệm thân thương về tình cảm bà cháu còn trong thơ Tố Hữu báo hiệu mùa hè sôi động được cảm nhận từ tâm hồn yêu cuộc sống, khao khát tự do.
H: Trong bức tranh mùa hè ấy, không gian được miêu tả như thế nào?Nhận xét gì về không gian được miêu tả? 
K/ gian ấy gợi lên điều gì?
Hđ cặp đôi 3’: Theo em, bức tranh mùa hè này có được miêu tả bằng quan sát trực tiếp không? Em đã thấy bức tranh mùa hè như thế này chưa? Tại sao tác giả lại tưởng tượng như vậy?
B/c chia sẻ -> GV nhận xét, KL
- Bức tranh mùa hè sống động nhưng chỉ là trong tưởng tượng của tgiả. Với nỗi thèm khát tự do, sự sống cháy bỏng khiến người tù đã huy động mọi giác quan ra đón nhận mọi tín hiệu của thế giới sự sống bên ngoài và mộng tưởng cả bầu trời tự do bao la, không gian đầy sự sống đó.
GV bình: Tiếng chim tu hú đã đánh thức cảm xúc nhà thơ vì thế nó đã mở ra thế giới bên ngoài . Thơ nên nhạc, nên hoạ. ở trong bốn bức tường chật chội của nhà giam, chỉ qua một âm thanh nghe được người tù có thể nhìn thấy, ngửi thấy, nếm, cảm nhận được bằng da bằng thịt....tất cả những vẻ đẹp hấp dẫn bên ngoài. Tạo lên một bức tranh sống động tươi tắn hấp dẫn lòng người-một chàng trai trẻ yêu đời. Đây chính là sức cảm nhận mãnh liệt, tinh tế của một tâm hồn trẻ trung, yêu đời, ham hoạt động, khao khát tự do đến cháy lòng, nhưng đang bị giam hãm trong tù.
- HS HĐN (4p) thực hiện ý 1. b. TL/17– B/c chia sẻ -> GV nhận xét, KL
H: Khi nhà thơ viết " Ta nghe hè dậy bên lòng" em hiểu nhà thơ đã đón nhận cảnh tươi đẹp của mùa hè bằng thính giác hay bằng tâm hồn?
- Bằng sức mạnh tâm hồn, bằng tấm lòng yêu quê hương.
H: Em hiểu như thế nào về "hè dậy bên lòng?
- Tiếng chim tu hú gọi trời đất vào hè, mùa hè đã dậy trong lòng người tù cách mạng.
H: Nhận xét cách ngắt nhịp? Sử dụng từ ngữ, h/ả thơ? Qua đó em hiểu gì về tâm trạng của tác giả?
- Ngắt nhịp bất thường: C8 (6/2); C9 (3/3).
- ĐT mạnh: đạp tan, chết uất.
- Từ ngữ cảm thán: ôi, thôi, làm sao.
Hđ chung: Mở đầu và kết thúc bài thơ đều có sự xuất hiện của tiếng chim tu hú. Nhận xét gì về kết cấu như vậy?
- Kết cấu đầu cuối tương ứng.
Hđ nhóm 4 (3’): Bài thơ mở đầu và kết thúc đều có sự xuất hiện của tiếng chim tu hú kêu nhưng tâm trạng của người tù khi nghe tiếng tu hú kêu lại rất khác nhau. Sự khác nhau đó ntn? ? Tại sao t/g lại có cảm nhận khác nhau như vậy?
Báo cáo, chia sẻ:
+ Ở câu đầu tâm trạng người tù khi nghe tiếng chim tu hú kêu là tâm trạng hòa hợp với sự sống của mùa hè, biểu hiện niềm say mê csống ( tiếng tu hú kêu đã gợi ra cảnh tượng trời đất bao la, tưng bừng sự sống lúc vào hè).
+ Ở cuối bài tiếng tu hú gợi cảm xúc khác hẳn:
khiến cho người c/s đang bị giam cảm thấy hết sức đau khổ, bực bội, u uất, nôn nóng, khắc khoải-> tâm trạng của người bị cướp đoạt tdo, bị tách rời khỏi csống.
=> Nhưng ở cả 2 câu, tiếng chim tu hú đều giống như tiếng gọi thiết tha của tự do, của thế giới sự sống đầy quyến rũ đối với người tù CM trẻ tuổi.
GV Bình: Tiếng chim tu hú cứ kêu, day đi day lại cả bài thơ, như thúc dục, thôi thúc người tù thoát cảnh giam cầm, tìm về với tự do. 
H: Em cảm nhận được gì từ tâm hồn của nhà thơ?
H: Thơ là tiếng nói tâm hồn của nhà thơ. Bài thơ “Khi con tu hú” cho ta thấy gì về tâm hồn thơ Tố Hữu?
Bài thơ “Khi con tu hú” cho ta thấy tâm hồn thơ Tố Hữu:
- Hồn thơ nhạy cảm với mọi biểu hiện của sự sống:
+ Hồn thơ yêu cuộc sống mãnh liệt.
+ Hồn thơ tranh đấu cho tự do.
 Đó là hồn thơ cách mạng.
- HS HĐCĐ (2p) yêu cầu c TL/17– B/c chia sẻ 
-> GV nhận xét, KL
Đặc sắc nghệ thuật
- Thể thơ lục bát mềm mại, uyển chuyển, linh hoạt
- Tả cảnh, tả tình gộp thành 1 chỉnh thể, cả 2 đoạn đều truyền cảm: cảnh đầy ấn tượng, dạt dào sức sống, có hồn; tình thì sôi nổi, sâu sắc và da diết.
* HĐ 3: Luyện tập
- MT: giải quyết được yêu cầu của bài tập.
Gv đưa ra bài tập. Hs suy nghĩ trả lời.
Nhận xét, đánh giá. Gv nhận xét, khái quát.
I. Đọc, t×m hiÓu chung
* T¸c gi¶ 
* T¸c phÈm
- Viết năm 1939
- Thể thơ: lục bát.
II. Bố cục
- 2 đoạn.
III. Tìm hiểu văn bản
1. Bức tranh phong cảnh vào hè (sáu câu thơ đầu)
 " Khi con tu hú gọi bầy
Lúa chiêm đang chín, trái cây ngọt dần
Vườn râm dậy tiếng ve ngân.
 Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào"
+ Âm thanh: tiếng tu hú, tiếng ve ngân.
+ Màu sắc: Vàng của lúa chín, trái cây, bắp, nắng; xanh của trời, cây cối.
+ Sản vật: lúa chiêm chín, trái cây ngọt, bắp rây vàng hạt.
- Hình ảnh tượng trưng, từ ngữ gợi tả, âm thanh, màu sắc chọn lọc, hài hoà; nhịp thơ nhẹ nhàng, uyển chuyển. 
- Bức tranh mùa hè tràn đầy nhựa sống, ngọt ngào, đầy hương vị, rực rỡ sắc màu và rộn rã âm thanh.
" Trời xanh càng rộng càng cao
Đôi con diều sáo lộn nhào tầng không"
- Sử dụng điệp từ (cặp từ hô ứng).
- Miêu tả không gian cao rộng, khoáng đạt, gợi nỗi nhớ đồng quê, khao khát cuộc sống tự do, hoà bình.
2. Tâm trạng của nhà thơ (bốn câu thơ cuối)
 Ta nghe hè dậy bên lòng
Mà chân muốn đap tan phòng hè ôi!
 Ngột làm sao, chết uất thôi
Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu! 
- NT: Động từ mạnh, câu cảm thán liên tiếp; câu thơ ngắt nhịp bất thường. 
- Tâm trạng đau khổ, uất ức, ngột ngạt cao độ, niềm khao khát cháy bỏng, mãnh liệt muốn thoát khỏi cảnh tù ngục, trở về cuộc sống tự do bên ngoài.
-> Lòng yêu cuộc sống, niềm khát khao tự do cháy bỏng của người chiến sĩ cách mạng trong cảnh tù đày.
IV. Tổng kết
1. Nghệ thuật
- Thể thơ lục bát mềm mại, uyển chuyển, linh hoạt
- Tả cảnh, tả tình gộp thành một chỉnh thể.
- Từ ngữ gợi tả.
2. Nội dung
Bài thơ đã vẽ lên bức tranh mùa hè rộn rã. Đồng thời thể hiện tâm trạng bức bối, ngột ngạt của nhà thơ. Qua đó thể hiện lòng khao khát tự do và lòng yêu nước.
V. Luyện tập
So sánh được niềm khao khát tự do cháy bỏng của nhân vật trữ tình trong Nhớ rừng và Khi con tu hú. 
4. Cñng cè: 
Mục tiêu của hai tiết học trên là gì?
Hs chia sẻ, nhận xét. Gv nhận xét, khái quát.
5. Híng dÉn häc bµi: 
* Bµi cò: Häc thuéc bài thơ trên; phân tích bài thơ theo nội dung tìm hiểu.
* Bµi míi: Câu nghi vấn
- Đọc, nghiên cứu trước nội dung của bài.
- Đặc điểm hình thức và chức năng của câu nghi vấn.