Chuyên đề Biện pháp nâng cao hiệu quả giờ dạy luyện tập Hình học 8 - Năm học 2008-2009 - Nguyễn Văn Thực

Phòng giáo dục yên lạc
Trường THCS trung nguyên
	--------***--------	
chuyên đề:
“ Biện pháp để nâng cao hiệu quả giờ dạy tiết luyện tập hình học ”
Người viết :Nguyễn Văn Thực
Người Dạy: Nguyễn Thị Thu
Tháng 3 năm 2009
A/ phần mở đầu.
I- Lí do chọn đề tài.	
Tiết luyện tập toán ở cấp THCS có một vị trí hết sức quan trọng không chỉ ở chỗ nó chiếm tỷ lệ cao về số tiết học mà điều chủ yếu là: Nếu như tiết học lý thuyết cung cấp cho học sinh những tiết học cơ bản ban đầu thì tiết luyện tập có tác dụng hoàn thiện các kiến thức cơ bản đó, nâng cao lý thuyết trong chừng mực có thể, làm cho học sinh nhớ và khắc sâu hơn vấn đề lý thuyết đã học. Đặc biệt hơn tiết luyện tập, học sinh có điều kiện thực hành, vận dụng các kiến thức đã học vào việc giải quyết các bài toán thực tế, các bài toán có tác dụng rèn luyện kỹ năng tính toán, rèn luyện các thao tác tư duy để phát triển năng lực sáng tạo sau này.
Tiết luyện tập không phải chỉ là giải các bài tập toán đã học, cho học sinh làm ở nhà hay sẽ cho học sinh làm ở trên lớp. Đành rằng, trong tiết luyện tập Toán chắc chắn sẽ có phần giải các bài tập. Ngay cái tên “Tiết luyện tập” đã chỉ cho ta biết rằng “Thầy phải luyện cái gì” và “Trò phải tập cái gì?”. Thầy luyện, trò tập làm đó là nội dung chủ yếu của tiết luyện tập. Tiết luyện tập có tính mục đích rõ ràng hơn tiết bài tập.
	Trong tiết luyện tập, phần nào đó, thầy giáo được “tự do” hơn trong việc lựa chọn nội dung dạy học so với tiết học lý thuyết, miễn sao đạt được mục đích yêu cầu đề ra.
 Tuy nhiên trong thực tế giảng dạy nhiều năm nay tôi thấy thường thì học sinh không hứng thú học tiết luyện tập bằng tiết học lý thuyết, còn giáo viên thì không hay chọn tiết luyện tập để thao giảng và cũng có nhiều giáo viên suy nghĩ rằng dạy tiết luyện tập thường khó thành công hơn tiết dạy lý thuyết.
	Chính vì những lý do đó thiết nghĩ rằng tiết luyện tập chiếm số lượng lớn như vậy mà giáo viên chưa thực sự hứng thú dạy và học sinh cũng chưa thực sự thích học sẽ dẫn đến tiết học nhàm chán, nó sẽ làm ảnh hưởng đến việc tiếp thu kiến thức mới của học sinh. Xuất phát từ điều khẳng định: “Mỗi nội dung dạy học đều liên quan mật thiết với những hoạt động nhất định. Quá trình dạy học là quá trình điều khiển hoạt động và giao lưu của học sinh nhằm thực hiện mục đích dạy học ”. Do đó tôi đã lựa chọn nội dung: Biện pháp để nâng cao hiệu quả trong giờ luyện tập hình học 6 để nghiên cứu và áp dụng vì năm học này tôi dạy lớp 6. Nếu sáng kiến của tôi thực hiện đạt kết quả tốt, tôi sẽ phát triển và áp dụng cho các lớp kế tiếp. Đây cũng là một trong những vấn đề được rất nhiều giáo viên quan tâm đến và cũng là một giờ dạy khó cần đầu tư nhiều thời gian và trí tuệ. 
II. Phạm vi và mục đích của chuyên đề:
1)Phạm vi:
Tiết luyên tập môn toán phần Hình học 8
2)Mục đích:
2.1. Thứ nhất là: Hoàn thiện hoặc nâng cao cho phép đối với phần lý thuyết của tiết học trước hoặc một số tiết học trước, thông qua một hệ thống bài tập (gồm các bài tập trong SGK, sách bài tập hoặc các bài tập tự chọn, tự sáng tạo của giáo viên tuỳ theo mục đích và chủ ý của mình) đã được sắp xếp hợp lý theo kế hoạch lên lớp.
2.2. Thứ hai là: Rèn luyện cho học sinh các kỹ năng, thuật toán hoặc nguyên tắc giải toán, dựa trên cơ sở nội dung lý thuyết toán đã học và phù hợp với trình độ tiếp thu của đại đa số học sinh của một lớp học, thông qua một hệ thống các bài tập hoặc một chuyên đề về các bài tập đã được sắp xếp theo chủ ý của giáo viên. Đây thực chất là vấn đề vận dụng lý thuyết để giải các bài tập hoặc hệ thống các bài tập nhằm hình thành một số kỹ năng cần thiết cho học sinh được dùng nhiều trong thực tiễn đời sống và học tập.
2.3. Thứ ba là: Thông qua phương pháp và nội dung của tiết học (hệ thống các bài tập của tiết học), rèn luyện cho học sinh nề nếp làm việc có tính khoa học, học tập tích cực, chủ động và sáng tạo, phương pháp tư duy và các thao tác tư duy cần thiết.
 Trên đây là ba yêu cầu chủ yếu của tiết luyện tập toán. Tuy nhiên, tuỳ theo yêu cầu cụ thể của từng tiết học và đặc điểm của các phần môn số học, đại số, hình học mà trong từng tiết luyện tập nổi lên các yêu cầu trọng tâm.
	Đối với phân môn Hình học, yêu cầu về rèn luyện phương pháp tư duy lại quan trọng hơn là cung cấp cho học sinh một lời giải của một bài toán cụ thể.
	Nói tóm lại, tuỳ theo yêu cầu của từng tiết học, mà ta đưa ra yêu cầu nào trọng tâm, yêu cầu nào là chủ yếu và mức độ cụ thể của từng yêu cầu.
B Phần nội dung.
1)Nội dung cơ bản của môn hình học 8:
 +Sách giáo khoa toán 8 nói chung và môn hình học 8 nói riêng nằm trong chương trình THCS môn toán dược bộ giáo dục ban hành năm 2002.Nó kế thừa và phát huy chương trình toán THCS từ các lớp dưới.
+Các nội dung kiến thúc chủ yếu của Hình học 8 là:tứ giác ;đa giác; diện tích đa giác; tam giác đồng dạng ;hình lăng trụ đứng;hình chóp đều.
+Yêu cầu suy luận hình học đã nâng dần so với lớp 7.Hầu hét các định lý đều được chứng minh chặt chẽ.
+Sách Toán8 rất chú trọng xây dựng hệ thống câu hỏi,bài tâp để luyện tậpvà thực hành.có những câu hỏi , bài tập nhỏ nhằm tái hiện,gợi mở, củng cố,tập vận dụng trực tiếp kiến thức,có những bài tập rèn luyện kĩ suy luận chứng minh,kĩ năng vẽ hình,kĩ năng vận dụng toán vào thực tếvà vào các môn học khác.
2)Thực trạngcủa việc dạy và học Toán ở trường THCS Trung Nguyên:
a)Đối với giáo viên
Đội ngũ giáo viên toán của trường đều dạt chuản và trên chuẩn tạo điều kiện thuận lợi cho giảng dạy bộ môn toán .Hầu hết các thầy cô giáo có ý thức trách nhiệm trong giảng dạy,tự học tự bồi dưỡng để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ,đáp ứng được yêu cầu học tập của học HS.
Bên cạnh những thuận lợi trên chúng tôi còn găp khó khăn là:Cơ sở vật chất của nhà trường còn hạn hạn chế nên khó tiếp cận với thiết bị dạy học hiện đại và đổi mới phương pháp.
b)Đối với học sinh:
-Nói chung các em học sinh đều ngoan ,thuần. Nhiêù em HS có ý thức tự giác ,say mê trong học tập
-Bên cạnh đó còn không ít Hs chưa được gia đình quan tâm nên các em chưa có động cơ học tập đúng đắn
Để nắm bắt một cách chính xác tình hình thực tế của học sinh đồng thời phân loại được học sinh để có phương pháp giảng dạy phù hợp, tôi đã có bài kiểm tra để khảo sát tình hình học sinh và thu được kết quả như sau:
Qua bài khảo sát tôi thấy:
+ Khả năng trình bày bài của các em rất kém, 
+ Nhiều em đọc bài mà không hiểu nội dung bài toán cho biết gì và yêu cầu gì
+ Nhìn hình vẽ cũng chưa đọc được hình ( Tức là chưa biết hình vẽ đó thể hiện nội dung gì) 
+ Vẽ hình chưa chính xác, chưa đẹp
+ Vận dụng lý thuyết vào làm các bài tập chưa rõ ràng, chưa logic.
 Xuất phát từ việc khảo sát đó tôi thấy một mặt hướng dẫn cho các em tìm ra kiến thức mới là rất quan trọng, mặt khác để nhớ, khắc sâu và vận dụng kiến thức để giải các bài tập lại càng quan trọng hơn, vậy việc đó được thực hiện ở đâu? Theo tôi là thực hiên một phần lớn ở tiết luyện tập.
3)Một số biên pháp:
Theo tôi để nâng cao hiệu quả của một giờ dạy luyện tập thì phải cần thực hiện những công việc sau:
3.1.Chuẩn bị cho giờ dạy luyện tập.
Để có một giờ dạy luyện tập tốt, công việc đầu tiên chúng ta phải làm đó là khâu chuẩn bị ở cả thầy và trò, nếu được chuẩn bị kĩ càng bao nhiêu thì giờ dạy càng thành công bấy nhiêu.
a-Việc chuẩn bị của giáo viên.
* Về nội dung:
- Dựa vào tài liệu sách giáo khoa và các tài liệu tham khảo, giáo viên cần xây dựng một bảng các nội dung cần thực hiện trong giờ luyện tập. Các nội dung của giờ luyện tập được thống kê đầy đủ, chính xác, khoa học và có logic với nhau để tiện cho việc thực hiện trên lớp.
- Có xác định kiến thức trọng tâm của giờ luyện tập và các kiến thức có liên quan đến kiến thức cũ, kiến thức chuẩn bị cho hình thành khái niệm mới.
* Về phương pháp:
- Công việc chuẩn bị cho giờ luyện tập của giáo viên phải được tiến hành ngay sau mỗi bài học. Sau mỗi bài học, đến phần củng cố giáo viên phải có ý thức chốt lại những kiến thức cơ bản của bài và nhấn mạnh các kiến thức dó có liên quan đến kiến thức nào của bài trước và nó được nhắc lại ở mục nào của bài sau. Có nghĩa là giáo viên phải hướng dấn học sinh xây dựng kiến thức mới trên cơ sở kiến thức cũ theo phương pháp “ quy lạ về quen”. Từ đó để học sinh thấy được mối liên hệ giữa các kiến thức trong giờ luyện tập.
- Sau khi học xong bài của giờ luỵện tập, giáo viên tổng hợp lại thành một hệ thống câu hỏi và bài tập để cho học sinh chuẩn bị ở nhà dưới nhiều hình thức khác nhau như:
+ Trả lời câu hỏi
+ Điền vào chỗ trống
+ Trắc nghiệm
*Phần bài tập:
- Giáo viên cần chọn những bài có nội dung tổng hợp nhiều kiến thức liên quan đến phần luyện tập hình học để qua đó một lần nữa giáo viên có thể khắc sâu trọng tâm của giờ dạy luyện tập, hệ thống và nâng cao, mở rộng thêm kiến thức đã học. Những bài tập này cũng cần cho học sinh chuẩn bị trước hoặc làm trước một số phần của bài.
- Chuẩn bị nhiều phương án, nhiều hình thức luyện tập để tiết dạy trở nên nhẹ nhàng không gây căng thẳng cho cả thầy và trò. Có như thế tiết học mới đạt hiệu qủa cao.
b- Công việc chuẩn bị của học sinh:
- Học sinh nên có một quyển sổ nhỏ để sau khi học xong mỗi bài các em ghi lại một cách tóm tắt kiến thức cơ bản, trọng tâm của bài đó theo cách ghi của mình.
- Trả lời các câu hỏi trong giờ luyện tập mà giáo viên yêu cầu.
- Lập một số bảng, biểu theo sự hướng dẫn của giáo viên.
- Khuyến khích, động viên các em tự thiết kế được các bảng biểu riêng của mình.
c- Đồ dùng sử dụng cho giờ luyện tập
Để dạy một giờ luyện tập, chúng ta có thể sử dụng kết hợp nhiều đồ dùng dạy học, đó là: 
Bảng phụ để : 
+ Vẽ sẵn hình hoặc tranh.
+ Ghi sẵn đề bài.
+ Kẻ sẵn sơ đồ 
Phiếu học tập:
Các phương tiện nghe, nhìn.
Ngoài việc chuẩn bị trên theo tôi nếu dạy tiết luyện tập bằng giáo án điện tử thì vẫn đảm bảo được nội dung luyện tập mặt khác học sinh sẽ hứng thú học tập hơn, giáo viên có thể sử dụng luôn giao diện màn hình của Sketchpad để hướng dẫn học sinh khi khai thác bài toán vì giáo viên có thể vẽ được hình luôn trên màn hình và học sinh dễ dàng phát hiện được vấn đề cần tìm. Hoặc dùng Powerpoint đây cũng là một phương tiện hỗ trợ giảng dạy rất hiệu quả 
3.2- Cách tiến hành luyện tập
- Sau khi đã làm đầy đủ các nội dung trên thì “ Tiến hành luyện tập” là khâu cuối cùng mà người giáo viên phải tiến hành trên lớp.
- Có nhiều cách thể hiện phần chuẩn bị của thày và trò. Có thể thầy là người “ Dẫn chương trình ” để học sinh lần lượt thực hiện chương trình do chính thầy là người “đạo diễn” . Cũng có lúc thầy trở thành “người quản trò” để tổ chức cho học sinh chơi các trò chơi vận dụng nhiều kiến thức, làm cho giờ luyện tập trở thành một tiết học thoải mái hơn tạo hứng thú học tập cho học sinh. Qua đó học sinh thấy rằng những kiến thức mà mình vừa được hệ thống lại nó có mối liên quan chặt chẽ với nhau và rất gần gũi với “đời thường” .
* Sau đây tôi xin mạnh dạn giới thiệumột số hình thức thực hiện giờ luyện tập có thể sử dụng được trong chương trình. 
Hình thức 1.
Chia nội dung giờ luyện tập thành hai phần:
Lý thuyết và bài tập
* phần lý thuyết: Kẻ bảng theo các cột mục như sau:
Tên mục
Thứ tự
Kiến thức cơ bản
Kiến thức trọng tâm
Mối quan hệ giữa các kiến thức
ứng dụng
Bổ sung
( chú ý)
* Phần bài tập: Kẻ bảng theo mẫu
Thể loại chính
Phương pháp giải chính
Kiến thức áp dụng
Kĩ năng cơ bản
Mối quan hệ
Mở rộng
Chú ý
- Sau đó cho học sinh luyện tập các bài tập cụ thể. Với mỗi bài tập giáo viên nên biết định hướng, hướng dẫn thì học sinh sẽ nhanh chóng phát hiện tìm ra con đường đi đến lời giải và sau đó lại biết cách khai thác các bài toán vừa giải để tìm ra các bài toán tương tự, từng bước hình thành kĩ năng giải toán cho học sinh, đây cũng là giải pháp quan trọng để thực hiện việc đổi mới phương pháp dạy học toán ở trường THCS hiện nay.
Hình thức 2.
Giáo viên cũng chia nội dung luyện tập thành hai phần: Lý thuyết và bài tập.
* Phần lý thuyết:
- Sử dụng hình thức trắc nghiệm: Đúng / sai hoặc trắc nghiệm có nhiều lựa chọn.
- Điền vào ô trống trong bảng cho sẵn(bảng này giáo viên cho học sinh chuẩn bị ở nhà, đến giờ luyện tập giáo viên và học sinh thống nhất kết quả trên bảng tổng kết).
* Phần bài tập:
 +Giáo viên sử dụng các thể loại bài tập sinh động dưới nhiều hình thức khác nhau: Trắc nghiệm, tự luận, lựa chọn kết quả ... song cần chú ý đến tính hệ thống của các bài tập để làm nổi bật trọng tâm.
 +Sau mỗi bài tập giáo viên nên khai thác bài toán ( nếu có thể )
Hình thức 3.
* Lý thuyết: Hệ thống lại các lý thuyết cơ bản trong giờ luyện tập.
* Bài tập: Tổ chức luyện tập các bài ( có trong sách giáo khoa).
Với mỗi bài tập giáo viên chỉ ra phương pháp giải chính là phương pháp nào? kiến thức áp dụng từng bài là gì? khai thác và phát triển các bài tập phù hợp với từng học sinh. 
Hình thức 4.
Đan xen giữa lý thuyết và bài tập. 
- Trước tiên giáo viên chốt lại kiến thức cơ bản và trọng tâm của bài ( nhanh)
- Sau đó tổ chức luyện tập các dạng bài tập cơ bản, trọng tâm ( có trong sách giáo khoa). Cũng có thể giáo viên chọn một đến hai bài tổng hợp nhiều kiến thức để luyện tập cho học sinh. Giáo viên nêu ra phương pháp giải chính và những kiến thức áp dụng để giải từng phần, từng bài tập, thông qua bài tập để ôn lý thuyết.
- Với mỗi bài tập, giáo viên khai thác các cách giải khác nhau, dạy cách giải theo từng cách đó và phát triển bài tập đó theo định hướng phát triển tư duy của học sinh.
Tuy nhiên đứng trước một bài tập tôi thường có một yêu cầu đối với học sinh là cần ghi được tóm tắt bài toán dưới dạng:
 Biết
Tìm
Để từ đó học sinh sẽ tư duy được từ những điều bài toán cho, kết hợp với các kiến thức có liên quan, học sinh sẽ dễ dàng tìm được hướng giải một bài toán.
Trong các đối tượng học có rất nhiều em học tốt, với đối tượng học sinh này tôi luôn hướng cho học sinh tìm hướng giải, cách diễn đạt và khai thác bài toán, còn đối với những học sinh học chậm hơn tôi đặc biệt quan tâm đến hướng giải và cách trình bày một bài toán. Để các đối tượng trong một lớp đều có các phần việc của mình trong một tiết học. 
Vì trong tiết luyện tập giáo viên có thể lựa chọn bài tập sao cho phù hợp với đối tượng học và đạt được các kiến thức cần nắm trong tiết học. Vì vậy thường thì tôi cũng hay lựa chọn một bài có liên quan đến thực tế cuộc sống để học sinh dễ dàng suy luận và tìm được hướng giải nhanh hơn, học sinh tích cực làm hơn, hoặc tôi cũng có thể đưa ra bài tập là sự tranh luận của hai bạn, để cho học sinh suy nghĩ và trả lời xem trong cuộc tranh luận thì ai sẽ là người đúng, vì sao?
4)Kết quả đạt được sau khi thực hiện chuyên đề
	* Qua việc kiểm tra trên lớp và các bài kiểm tra sau khi thực hiện đề tài tôi thấy:
	+ Trước tiên khi gặp một bài toán các em đã biết được bài toán cho biết gì?, tìm gì? từ đó có hướng giải các bài toán.
	+ Thứ hai nhìn vào hình vẽ và dựa vào các ký hiệu trên hình các em biết được nội dung hình vẽ đề cập đến kiến thức nào, từ đó nắm chắc kiến thức hơn
	+ Các em vẽ hình đẹp và tương đối chính xác.
	+ Các em đã biết sử dụng các kiến thức có kiên quan để giải bài tập
	+ Trình bày bài chặt chẽ và logic hơn
	+ Các em học sinh giỏi tìm ra được nhiều cách giải cho một bài toán
	+ Qua việc suy nghĩ cách giải và làm các bài toán các em đã nhớ và khắc sâu các kiến thức đã học. Và có những bài tập các em giải được các em cũng nêu ra được một kết luận tổng quát để vận dụng giải các bài tập tiếp theo. 
	Theo tôi không nên dập khuôn một phương pháp, một hình thức cho mọi tiết luyện tập, mà mỗi tiết luyện tập giáo viên cần thay đổi hình thức, kết hợp các phương pháp, tạo sự mới mẻ cho mỗi tiết dạy mà vẫn đảm bảo được theo đúng yêu cầu đặc trưng của bộ môn . 
C-Phần kết luận, 
	+ Theo tôi đừng biến tiết luyện tập thành tiết chữa bài tập. Tiết luyện tập phải là suy nghĩ cách giải bài toán.
+ Đừng đưa quá nhiều bài tập trong tiết luyện tập nên chọn một số lượng bài vừa đủ để có điều kiện khắc sâu các kiến thức được vận dụng và phát triển các năng lực tư duy cần thiết trong giải toán.
+ Nên sắp xếp các bài tập thành một chùm bài có liên quan đến nhau
+ Trong tiết luyện tập, có những bài được giải chi tiết, có những bài được giải vắn tắt
+ Hãy để cho học sinh có thời gian làm quen với bài toán cùng học sinh nghiên cứu tìm tòi lời giải bài toán và để cho học sinh được hưởng niềm vui khi tự mình tìm được chìa khoá của lời giải.
Với một thời gian có hạn , kinh nghiệm còn chưa nhiều, bài viết không tránh khỏi những sai sót, rất mong ý kiến đóng góp của các thầy cô để chuyên đề được hoàn thiện hơn.
 	 Trung nguyên , ngày 10 tháng 03 năm 2009
 Người viết chuyên đề
 Nguyễn Văn Thực