Bài soạn Ngữ văn 8 tiết 1-2: Tôi đi học (Thanh Tịnh)

 Ngày soạn: 17 tháng 08 năm 2012 
 Ngày dạy lớp 8B: 18 tháng 08 năm 2012 
Tiết 1-2 
Tôi đi học
 (Thanh Tịnh)
A. Mục tiêu cần đạt
1. Kiến thức.
- Cốt truyện, nhân vật sự kiện trong đoạn trích “Tôi đi học”.
- Nghệ thuật miêu tả tâm lí trẻ nhỏ ở tuổi đến trường trong một văn bản tự sự qua ngòi bút Thanh Tịnh.
2. Kĩ năng: 
- Đọc - hiểu đoạn trích tự sự có yếu tố miêu tả và biểu cảm.
- Trình bày những suy nghĩ, tình cảm về một sự việc trong cuộc sống của bản thân.
3. Thái độ: trân trọng tự hào được học trong buổi tựu trường đầu tiên.
B. Chuẩn bị:
1. Thầy: Tư liệu bài dạy, sách tham khảo, giao án, bảng phụ, phiếu học tập, tư liệu về tác giả Thanh Tịnh.
2. Trò: Chuẩn bị nội dung bài học, đọc trước văn bản ở nhà, trả lời câu hỏi trong vở bài tập. 
C. Tổ chức dạy và học
Bước I: ổn định tổ chức lớp.
- Kiểm tra sĩ số, trật tự, nội vụ của lớp ...
Bước II: Kiểm tra bài cũ 
GV kiểm tra sự chuẩn bị bài của HS
Bước III : Bài mới.
Hoạt động 1 : Tạo tâm thế
+ Thời gian: 1 phút
+ Phương pháp: thuyết trình.
Trong cuộc đời mỗi con người những kỉ niệm tuổi học trò thường được lưu giữ bền lâu trong trí nhớ. Đặc biệt là những kỉ niệm về buổi đến trường đầu tiên. “Ngày đầu tiên đi học  Mẹ dỗ dành yêu thương”. Truyện ngắn “Tôi đi học” đã diễn tả những kỉ niệm mơn man bâng khuâng của một thời thơ ấu.
Giáo viên ghi tên bài dạy.
Hoạt động của Thầy
Hoạt động của Trò
Kiến thức cần đạt
Hoạt động 2 : Tri giác 
+Thời gian: 10 phút.
+Phương pháp - Kĩ thuật: Đọc, vấn đáp, thuyết trình...
GV cho HS đọc và nghiên cứu phần chú thích trong sách giáo khoa.
H: Em hãy giới thiệu những nét tiêu biểu nhất về nhà văn Thanh Tịnh?
Giáo viên giới thiệu chân dung nhà văn.
H: Em hãy cho biết Tác phẩm“Tôi đi học„
được in trong tâp truyện nào?
- Hướng dẫn: giọng chậm dịu tha thiết lắng sâu; chú ý những câu nói của nhân vật tôi của nhân vật người mẹ và nhân vật ông đốc cần đọc với giọng phù hợp.
GV nhận xét cách đọc của học sinh.
GV cho HS tìm hiểu và giải thích từ khó.
Giải thích một số từ khó: “Ông đốc”, “lạm nhận”, “lớp 5 ”?
HS tóm tắt những nét chính cơ bản nhất về nhà văn
- Quê ở Huế, từng dạy học, viết báo, làm văn. Ông là tác giả của nhiều tập truyện ngắn, truyện thơ. “Quê mẹ”, “đi giữa một mùa sen”
- “Tôi đi học” in trong tập “Quê mẹ” xuất bản năm 1941.
- 3 – 4 em học sinh nối nhau đọc toàn bài.
HS đọc và giải thích
I. Đọc – chú thích
1. Tác giả - tác phẩm
a. Tác giả
- Thanh Tịnh: (1911 – 1988)
- Sáng tác đậm chất trữ tình, toát lên vẻ đằm thắm nhẹ nhàng lắng sâu êm dịu trong trẻo
b. Tác phẩm “Tôi đi học” in trong tập “Quê mẹ”, xuất bản năm 1941.
2. Đọc
3. Từ khó.
“Ông đốc”, “lạm nhận”, “lớp 5”.
Hoạt động 3: phân tích, cắt nghĩa 
+Thời gian : 60 phút
+Phương pháp - Kĩ thuật: vấn đáp, thuyết trình động não, trình bày...
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung cần đạt
GV cho học sinh tìm hiểu văn bản
H: Xét về mặt thể loại văn bản có thể xếp văn bản nay vào thể loại văn bản nào ?
H: Có thể gọi đây là văn bản nhật dụng, văn bản biểu cảm được không ?
H : Nhân vật chính trong tác phẩm là ai?
- Kỉ niệm ngày đầu đến trường được kể theo trình tự nào? 
- Tương ứng với trình tự đó là các đoạn văn bản nào?
- Đoạn nào gợi cảm xúc thân thuộc gần gũi nhất trong em?
H: Tâm trạng nhân vật Tôi được thể hiện qua chi tiết nào? Em hiểu gì về những chi tiết đó?
H: Hãy giải thích tại sao lại có hình ảnh tiêu biểu này?
H: Tâm trạng nhân vật Tôi được thể hiện qua chi tiết nào? 
H: Em hiểu gì về những chi tiết đó?
GV có thể gợi ý học sinh phân tích tìm hiểu.
H. Đặc biệt trong đoạn văn tác giả đã sử dụng rất nhiều các từ láy để diễn tả tâm trạng. 
H: Em hãy tìm và phân tích giá trị biểu cảm của những từ đó?
GVbình thêm: Câu văn như cánh cửa dịu dàng mở ra dẫn người đọc vào thế giới đầy ắp tâm tư, tình cảm đẹp đẽ đáng chia sẻ và mến thương.
H: Qua đó em hiểu gì về tâm trạng của “Tôi” trên đường cùng mẹ đến trường?
H: Qua những cảm nhận mới mẻ ấy “tôi” đã bộc lộ những phẩm chất gì?
H. Trong đoạn văn tác giả có sử dụng một hình ảnh so sánh rất độc đáo đó là hình ảnh nào? Phân tích cái hay của hình ảnh so sánh đó?
H. Gắn với những cảm xúc, suy nghĩ của chú bé là hình ảnh của ai? Em cảm nhận được gì về hình ảnh đó?
- Văn bản nhật dụng
- Nhân vật Tôi
- Thời gian: hiện tại đến quá khứ.
+ Tâm trạng trên đường tới trường.
+ Lúc ở sân trường.
+ Vào trong lớp học.
- HS tự suy nghĩ
- Thời gian: “buổi mai ”
- Không gian: trên con đường làng dài và hẹp.
Vì đây là thời điểm gần gũi, gắn liền với tuổi thơ. Đó là lần đầu được cắp sách tới trường, tác giả yêu quê hương
 “con đường này thấy lạ”
- “tôi không lội  thằng Sơn nữa”.
- “tôi ghì thật chặt 2 quyển vở mới trên tay và muốn thử sức mình”
=> Có ý chí học ngay từ đầu muốn tự mình đảm nhiệm việc học hành muốn được chững chạc hơn.
- náo nức, mơn man, tưng bừng, rộn rã.
=> những cảm xúc không trái ngược mà gần gũi, bổ sung cho nhau. Diễn tả tâm trạng rất thực và cụ thể, sinh động. Từ láy góp phần rút ngắn khoảng thời gian giữa quá khứ và hiện tại. Chuyện như vừa mới xảy ra.
- yêu việc học hành, yêu bạn bè và mái trường quê hương.
Hình ảnh: “ý nghĩ ấy  như làn mây lướt ngang trên ngọn núi”.
- Đề cao sự học của con người.
- Khát vọng vươn tới chiếm lĩnh đỉnh cao vũ trụ, cũng như tri thức nhân loại.
- Hình ảnh người mẹ thân thương nhất trong ngày đầu đi học: quan tâm, dịu dàng, trìu mến.
II. Tìm hiểu văn bản.
1. Tâm trạng của “tôi” trên đường tới trường.
- Thời gian: mùa thu.
- Không gian: con đường, la cây, đám mây
- Tâm trạng:
- ý nghĩa:
- Các từ láy:
- Tâm trạng hồi hộp, bỡ ngỡ, vui sướng, tự tin, háo hức, cảm thấy mới mẻ.
- Kỉ niệm đẹp .
- Hình ảnh người mẹ. 
(Hết tiết 1 chuyển tiết 2)
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung cần đạt
GV cho học sinh đọc lại đoạn văn và nêu vấn đề.
H: Trường làng Mĩ Lý thay đổi như thế nào? 
- Em hiểu gì về ý nghĩa hình ảnh so sánh trên?
H: Tâm trạng chú bé ra sao?
H: Tâm trạng đó được diễn tả bởi hình ảnh so sánh độc đáo. Thử phân tích cái hay của hình ảnh so sánh ấy?
H. Tìm những chi tiết diễn tả tâm trạng chú bé khi tiếng trống ngày tựu trường vang lên?
H: Các động từ trong văn bản được lặp lại nhằm diễn tả tâm trạng gì?
H. Phân tích nghệ thuật miêu tả tâm lý của tác giả qua những chi tiết này?
H. Kể lại tâm trạng của em lần đầu đi học?
H. Nhận xét hành động, thái độ các nhân vật khác?
GV bình thêm: Họ như những bàn tay nâng đỡ những làn gió đưa những tia nắng soi đường để những cánh chim được cất lên mạnh dạn trên bầu trời bao la.
- Ngôi trường: như cái đình làng.
- trang nghiêm tôn kính đề cao tri thức.
- Tâm trạng: lo sợ vẩn vơ, bỡ ngỡ.
- “họ như con chim non ”.
- Các chi tiết: cảm thấy chơ vơ vụng về lúng túng => cứ dềnh dàng => run run => quả tim như ngừng đập, giật mình lúng túng.
Đỉnh cao: bật khóc.
- Động từ: thể hiện rõ nét tâm trạng từ láy “lúng túng” lặp lại 4 lần =>diễn tả tâm trạng phức tạp một cách chân thực 
- HS tự suy nghĩ kể lại tâm trạng của mình lân đầu tiên đến trường.
- Các bạn:
- Người mẹ
- ông đốc:
2. Tâm trạng của “tôi” lúc ở sân trường.
- Ngôi trường.
- Tâm trạng: chơ vơ, vụng về, lúng túng, 
- Các động từ:
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung cần đạt
GV cho học sinh đọc nhanh lại đoạn 3 hoặc tóm tắt những nội dung chính của đoạn.
H: Vì sao trong khi xêp hàng vào lớp nhân vật tôi lại cảm thấy trong thời thơ ấu tôi chưa lần nào thấy xa mẹ tôi như lần này?
H: Em hãy nêu những cảm giác mà nhân vật tôi nhận được khi bước vào lớp học là gì?
GV cho học sinh nghiên cứu đoạn văn trong sách giáo khoa rồi trình bày.
H: Hãy lí giải những cảm giác đó của nhân vật tôi?
(Tại sao vừa cảm thấy lạ lại vừa cảm thấy không lạ?)
HS suy nghĩ giải thích ý nghĩa.
H: Những cảm giác đó cho thấy tình cảm nào của nhân vật tôi đối với lớp học của mình?
H: Hình ảnh một con chim con liệng đến đứng bên bờ cửa sổ, hót mấy tiếng rụt rè rồi vỗ cánh bay cao có ý nghĩa gì?
H: Chi tiết Những tiếng phấn của thầy tôi gạch mạnh trên bảng đen đã đưa tôi về cảnh thật. Tôi vòng tay lên bàn chăm chỉ nhìn thầy viết và lẩm nhẩm đánh vần đọc.
 Những chi tiết đó nói thêm điều gì về nhân vật tôi?
H: Dòng chữ Tôi đi học kết thúc tác phẩm có ý nghĩa gì?
H: Có người nhận xét dòng chữ đó thể hiện chủ đề của tác phẩm em có đồng ý với ý kiến đó không? 
Hãy nêu ý kiến của mình?
- Vì tôi bắt đầu cảm nhận được sự độc lập của mình khi đi học.
- Một mùi hương lạ xông lên. Trông hình gì treo trên tường tôi cũng thấy lạ và hay hay; nhìn bàn ghế chỗ tôi ngồi ... lạm nhận là vật riêng của mình; nhìn người bạn chưa hề quen biết nhưng lòng vẫn không cảm thấy sự xa lạ chút nào...
- Cảm giác lạ vì lần đầu tiên vào lớp học, một ngôi trường sạch sẽ, ngay ngắn.
- Không cảm thấy lạ vì bắt đầu ý thức được những thứ đó sẽ gắn bó thân thiết với mình bây giờ và mãi mãi.
- Tình cảm trong sáng tha thiết.
- Một chút buồn khi từ giã tuổi thơ, nhớ tiếc những ngày còn được chơi bời tự do.
- Từ đây bước vào một giai đoạn mới đó là được làm học sinh.
- Bắt đầu trưởng thành trong nhận thức về việc học hành của bản thân.
- Cách kết thúc tự nhiên bất ngờ vừa khép lại bài vừa mở ra một thế giới mới, một bầu trời mới, một khoảng không gian mới, một tâm trạng, tình cảm mới, một giai đoạn mới trong cuộc đời.
- HS trình bày ý kiến.
3. Tâm trạng của “tôi” khi vào lớp học.
- Cảm giác: điều gì cũng thấy lạ.
Lớp học, bạn bè.
- ý nghĩa của hình ảnh.
- Từ đây mình đã là học sinh, một giai đoạn mới.
- Đó là chủ đề của tác phẩm
Hoạt động 4 : đánh giá, khái quát. 
+Thời gian: 3 phút
+Phương pháp- Kĩ thuật: vấn đáp, thuyết trình
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung cần đạt
H. Thảo luận nhóm (2phút).
Nhận xét của Thạch Lam “truyện ngắn nào hay cũng có chất thơ, bài thơ nào hay cũng có cốt truyện”. Truyện “tôi đi học” đầy chất thơ em có đồng ý không? Vì sao?
1. Văn bản truyện ngắn trên có sự kết hợp của các loại văn bản sau không?
A. Biểu cảm.
B. Miêu tả.
C. Kể chuyện.
- Sự kết hợp đã diễn ra như thế nào và có tác dụng gì?
2. Vai trò của thiên nhiên nhiên trong truyện ngắn này như thế nào?
3. Chất thơ của truyện thể hiện từ những yếu tố nào? Có thể gọi truyện ngắn này bằng văn xuôi được không? Vì sao?
- Chất thơ:
+Tình huống truyện; không có cốt truyện, hình ảnh thiên nhiên quen thuộc (mùa thu se lạnh, lá rụng, cảnh sân trường, học trò bỡ ngỡ)=> tâm trạng tác giả.
+Giọng nói ân cần, hiền từ của thầy; lòng mẹ hiền thương con; hình ảnh so sánh thi vị “Tôi quên. cánh hoa tươi”
Giọng văn nhẹ nhàng, giàu cảm xúc.
- Kết hợp cả 3.
- Yêu thiên nhiên, yêu tuổi thơ, yêu sự học hành.
- Có thể được vì nó đậm chất chữ tình.
III. Tổng kết.
1. Nghệ thuật.
- Nghệ thuật miêu tả diễn biến tâm lí: tinh tế nhẹ nhàng tha thiết.
- Bố cục truyện theo dòng hồi tưởng cảm xúc.
2. Nội dung.
kỉ niệm thời thơ ấu về buổi tựu trường đầu tiên có sức mạnh ám ảnh và lưu giữ sâu sắc.
Hoạt động 5 : luyện tập. 
 - Thời gian : 10 phút.
 - PP: Thuyết trình.
 - KT: Cá nhân trình bày.
Bài tập 1: Hướng dẫn học sinh kẻ bảng- Tìm các biện pháp nghệ thuật so sánh theo thứ tự:
TT
Cái so sánh
Từ so sánh
Cái được so sánh
1
Những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi
như
mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.
2
Tôi không lội qua sông thả diều
và không đi ra đồng nô đùa
như
như
thằng Quý
thằng Sơn nữa.
3
ý nghĩ ấy thoáng qua trong trí tôi nhẹ nhàng
như
một làn mây lướt ngang qua ngọn núi.
Bài 2: Trình bày cảm xúc của em về dòng cảm xúc của nhân vật “tôi” trong truyện ngắn? 
Bài 3.- Hồi tưởng và diễn tả lại tâm trạng của mình lần đầu đi học hoặc buổi khai giảng đầu tiên tại ngôi trường THCS.
+ Đêm trước ngày khai trường em cảm thấy tâm hồn mình có gì thay đổi...
+ Lúc đi từ nhà đến trường...
+ Khi đến trường nhìn thấy quang cảnh chung của ngôi trường+ Khi nghe đọc thư Bác...
+ Lúc nghe thầy hiệu trưởng đọc diễn văn khai mạc ...
+ Nghe tiếng trống khai trường...
+ Được cô giáo đón vào lớp ...
D.Hướng dẫn về nhà và chuẩn bị bài học sau.
- Tóm tắt lại nội dung truyện. Học và nhớ nội dung ghi nhớ SGK
- Hoàn thành phần bài tập còn lại.
* Chuẩn bị tiết 3: “Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ”.
 Đọc và trả lời câu hỏi vào vở soạn.