Tham luận tích hợp giáo dục kỹ năng sống cho học sinh

THAM LUẬN
TÍCH HỢP GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH
1/. Đánh giá, nhận xét chung về quá trình tham gia Dự án “Bạn hữu trẻ em tỉnh Đồng Tháp”:
Theo Tổ chức văn hóa, khoa học và giáo dục Liên hợp quốc (UNESCO), kỹ năng sống  gắn với 4 trụ cột của giáo dục: Học để biết (gồm các kỹ năng tư duy như: tư duy phê phán, tư duy sáng tạo, ra quyết định, giải quyết vấn đề, nhận thức được hậu quả...); Học làm người (gồm các kỹ năng cá nhân như: ứng phó với căng thẳng, kiểm soát cảm xúc, tự nhận thức, tự tin,...); Học để sống với người khác (gồm các kỹ năng xã hội như: giao tiếp, thương lượng, tự khẳng định, hợp tác, làm việc theo nhóm, thể hiện sự cảm thông); Học để làm (gồm kỹ năng thực hiện công việc và nhiệm vụ như: kỹ năng đặt mục tiêu, đảm nhận trách nhiệm,...).
Trường THCS Mỹ Hội xác định giáo dục kỹ năng sống không phải là vấn đề mới, đã được ngành giáo dục triển khai từ rất lâu theo phương pháp lồng ghép vào các môn học như đạo đức, giáo dục công dân. Năm 2001, thông qua dự án “Giáo dục sống khỏe mạnh, kỹ năng sống cho trẻ và vị thành niên” thực hiện ở 120 trường của 10 tỉnh trong cả nước, với sáng kiến và hỗ trợ của Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc tại Việt Nam, chúng ta đã thực hiện tương đối bài bản việc giáo dục kỹ năng sống. Tham gia dự án có học sinh và cả trẻ em ở ngoài trường học của một số tỉnh, thành như: Hà Nội, TP.Hồ Chí Minh, An Giang, Gia Lai... Qua đó, các em được rèn luyện những kỹ năng sống thiết thực như phòng chống HIV/AIDS, ma túy, sức khỏe sinh sản, vấn đề quan hệ tình dục sớm, các hành vi ứng xử có văn hóa, phòng chống tai nạn thương tích, phòng chống các loại bệnh tật, tai nạn giao thông, một số hoạt động có liên quan đến văn hóa trong trường học...
2/. Đặc điểm tình hình:
a. Thuận lợi: Trường THCS Mỹ Hội nằm trong dự án nên đa số học sinh cũng như PHHS ít nhiều đã tiếp cận và nắm được về KNS. 
Được sự quan tâm sâu sát của chính quyền đại phương, Phòng GD&ĐT trong việc giáo dục KNS cho học sinh.
Thuận lợi lớn của giáo viên hiện nay, đó là Bộ GD&ĐT đã phát hành tài liệu giáo dục KNS cho học sinh. Năm học này, Sở Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo các trường học tăng cường rèn luyện KNS cho học sinh; Đẩy mạnh thực hiện phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Mỗi thầy cô giáo tâm huyết, trách nhiệm hơn trong việc giáo dục đạo đức, nhân cách cho học sinh. Giáo viên các trường học không chỉ nâng cao chất lượng chuyên môn nghiệp vụ, mà còn thường xuyên quan tâm đến đời sống, tâm tư tình cảm của học sinh và tăng cường trao đổi thông tin với gia đình một cách thường xuyên, liên tục.
b. Khó khăn: 
- Một số gia đình học sinh còn có biểu hiện phó mặc con em mình cho nhà trường, thờ ơ không quan tâm đến việc học tập của con, thiếu sâu sát, động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện mua dụng cụ, sách, vở bố trí nơi học phù hợp cho con.
- Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ dạy, học và các hoạt động khác còn thiếu.
3/. Biện pháp và giải pháp thực hiện:
Một trong những yêu cầu quan trọng mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đề ra trong năm học mới 2011-2012 là chú trọng thực hiện lồng ghép, tích hợp giáo dục đạo đức, giáo dục ngoài giờ lên lớp, giáo dục hướng nghiệp, giáo dục giá trị sống, giáo dục kỹ năng sống trong các môn học và các hoạt động giáo dục.
Nhà tröôøng ñaõ leân keá hoaïch hoạt động nhằm thực hiện nhiệm vụ hình thành hệ thống kỹ năng, hành vi, trong đó có những nội dung như sau:
Hoạt động văn hóa nghệ thuật: Đây là một loại hình hoạt động quan trọng, không thể thiếu được trong sinh hoạt tập thể của trẻ em, nhất là học sinh tiểu học. Hoạt động này bao gồm nhiều thể loại khác nhau: Hát, múa, thơ ca, kịch ngắn, kịch câm, tấu vui, độc tấu, nhạc cụ, thi kể chuyện Trường tổ chức các hoạt động này nhân các ngày lễ lớn, các buổi sinh hoạt dưới cờ, ngoại khóa,... góp phần hình thành cho các em kỹ năng mạnh dạn, tự tin trước đám đông. Đây là một trong những kỹ năng rất quan trọng trong xu thế toàn cầu hóa. 
Hoạt động vui chơi giải trí, thể dục thể thao: Vui chơi, giải trí là nhu cầu thiết yếu của trẻ, đồng thời là quyền lợi của các em. Nó là một loại hoạt động có ý nghĩa giáo dục to lớn đối với học sinh. Hoạt động này làm thỏa mãn về tinh thần cho trẻ em sau những giờ học căng thẳng, góp phần rèn luyện một số phẩm chất: tính tổ chức, kỉ luật, nâng cao tinh thần trách nhiệm, tinh thần đoàn kết, lòng nhân ái Nói về hoạt động này thì trường đã tổ chức thực hiện thông qua Hội khẻo Phù Đổng, các hội thao. Nhưng do điều kiện về cơ sở vật chất cũng như trình độ chuyên môn của tổng phụ trách, của giáo viên chưa thể đáp ứng được hết nhu cầu của các em. Nhưng trường cũng đã nhận thức được tầm quan trọng của hoạt động này để hướng hoạt động đạt mục tiêu đã đề ra.
Hoạt động xã hội: Bước đầu đưa học sinh vào các hoạt động xã hội để giúp các em nâng cao hiểu biết về con người, đất nước, xã hội. Đây là một hoạt động tuy khó nhưng nó mang một ý nghĩa vô cùng to lớn. Thông qua hoạt động này, các em sẽ được bồi dưỡng thêm về nhân cách, đặc biệt là tình người. Trong thực tế, hoạt động này đã được nhà trường tiến hành tương đối tốt như Thăm mẹ Việt Nam anh hùng, chăm sóc nhà bia tưởng niệm các Anh hùng liệt sĩ, ... Nhưng, theo chúng tôi, hoạt động này phải được khai thác một cách triệt để nhằm phát triển tối đa nhân cách ở các em.
Hoạt động lao động công ích: Đây là một loại hình đặc trưng của hoạt động ngoại khoá, ngoài giờ lên lớp. Thông qua lao động công ích sẽ giúp các em gắn bó với đời sống xã hội. Ngoài ra lao động công ích còn góp phần làm cho trẻ hiểu thêm về giá trị lao động, từ đó giúp trẻ có ý thức lao động lành mạnh. Lao động công ích giúp trẻ vận dụng kiến thức vào đời sống, nhà trường đã tổ chức cho các em: Trực nhật, vệ sinh lớp học, sân trường, làm đẹp bồn hoa, cây cảnh cho đẹp trường, lớp. Đây là hoạt động thường xuyên là hoạt động thật sự cần thiết giúp các em thích nghi với cuộc sống xung quanh. Sau này dù có rơi vào hoàn cảnh khắc nghiệt nào thì các em vẫn có thể tồn tại được. Đó là nhờ các em biết lao động.
Hoạt động tiếp cận khoa học - kĩ thuật: Đây là hoạt động giúp các em tiếp cận được những thành tựu khoa học - công nghệ tiên tiến. Điều đó sẽ tạo cho các em sự say mê, tìm tòi, kích thích học tập tốt hơn. Các em đã được tham gia hoạt động này như sưu tầm những bài toán vui, tham gia sinh hoạt CLB, tìm hiểu các danh nhân, các nhà bác học Đây là một hoạt động nhằm tạo điều kiện cho các em làm quen với việc nghiên cứu khoa học và tự khẳng định mình. 
4/. Kết quả bước đầu:
Trong thời gian qua, thực hiện nhiệm vụ trọng tâm xây dựng trường THCS thân thiện, nhà trường đạt những kết quả bước đầu với sự tham gia của học sinh, gia đình và cộng đồng như sau:
- Có khu vệ sinh riêng biệt cho nam và nữ, tạo điều kiện cho học sinh đến trường an toàn, vui vẻ và thân thiện. Nhà vệ sinh thường xuyên sạch sẽ và cấp đủ nước sạch. Khu vệ sinh luôn được sự quan tâm của nhà trường và thường xuyên nhắc nhở học sinh có ý thức trong việc vệ sinh chung trong giờ chào cờ, giờ sinh hoạt lớp cũng như trong các hoạt động khác. Ngoài việc vệ sinh khu vệ sinh sạch sẽ còn phải tạo cho khuôn viên trường lớp luôn Xanh - Sạch – Đẹp. Học sinh đã có ý thức trong việc vệ sinh môi trường: trong và ngoài phòng học không có rác, đã có thùng rác đặt trong khuôn viên, thu gom rác thải về đúng nơi quy định và được xử lý hàng ngày, không có hiện tượng vứt rác bừa bãi trong trường.
- Học sinh tham gia làm cỏ khu nhà bia tưởng niệm sach sẽ, quét dọn hàng tuần kết hợp giáo dục cho các em về ý nghĩa của việc làm này, hiểu và biết nhớ ơn, tôn trọng đối với những người đã cống hiến đời mình cho tổ quốc - “Uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ kẻ trông cây”, thường tới lui thăm hỏi, tặng quà cho Mẹ Việt Nam Anh hùng. Đã tổ chức cho học sinh trồng cây trong khuôn viên trường, ở di tích lịch sử, văn hóa, cách mạng. Qua đó, giáo dục truyền thống lịch sử (vấn đề biển đảo đang nóng trong tình hình hiện nay), văn hoá (mà đặc biệt là văn hoá giao thông đang là vấn đề bức xúc), cách mạng cho học sinh.
- Tăng cường sự tham gia một cách hứng thú, tích cực của học sinh trong các hoạt động giáo dục trong nhà trường và tại cộng đồng, với thái độ tự giác, chủ động và ý thức sáng tạo. Học sinh cảm thấy thích thú, đồng thời tạo khí thế thoải mái cho tiết học sau.
- Tổ chức hoạt động giáo dục kỹ năng sống cho học sinh vào ngày đầu tuần nhằm giúp trẻ biến nhận thức thành hành động, nghĩa là học sinh không chỉ hiểu biết mà còn phải làm được điều mình hiểu. Học sinh còn được tham gia các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao; các trò chơi dân gian, hội thi biểu diễn dân ca, các hoạt động vui chơi giải trí lành mạnh khác để phát huy vai trò chủ động, tích cực phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi học sinh, đạt hiệu quả giáo dục nhân cách và xây dựng môi trường văn hóa học đường.
5/. Đánh giá, nhận xét:
- Đến thời điểm này, có thể đáng giá sự tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào các hoạt động giáo dục là rất tốt, đã đáp ứng được những yêu cầu dự án.
- Tuy nhiên, không phải mọi việc đều hoàn hảo, vẫn còn một số ít phụ huynh cũng như học sinh chưa bắt kịp quá trình thay đổi nhận thức và hành động nên chưa nhiệt tình tham gia vào các hoạt động giáo dục của nhà trường.
6/. Bài học kinh nghiệm:
Hiện nay, việc triển khai các hoạt động rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh như thế nào cho hiệu quả là vấn đề trăn trở của nhà trường và những người làm công tác giáo dục. Tùy theo hoàn cảnh thực tế của từng địa phương, từng trường mà triển khai như thế nào cho thật hiệu quả. Như học sinh ở thành phố dễ dính vào những tệ nạn xã hội, trò chơi điện tử bạo lực hay tệ nạn ma túy, cờ bạc. Còn ở nông thôn, tình trạng ngại ngùng, thiếu hiểu biết, ngại nói lên ý kiến của mình, rụt rè không dám phát biểu, vô hình trung gây ra thiệt hại cho các em. Bởi vậy, tùy theo từng trường hợp mà có những biện pháp giáo dục phù hợp. Trường cũng cần phải xây dựng được quy ước ứng xử văn hóa. Thầy cô giáo, cán bộ, phụ huynh phải gương mẫu. Muốn con tốt thì cha mẹ phải tốt, muốn trò tốt thì giáo viên phải tốt. 
Trong cách giáo dục mới, trẻ được giúp đỡ để biết mình là ai, mình muốn gì, có mục đích gì trong cuộc sống, biết dung hòa giữa cái tôi và cái chúng ta và có những chọn lựa và quyết định đúng trước những biến cố do cuộc sống đưa đến. Để có năng lực tâm lý xã hội này, trẻ được dạy các kỹ năng như: ý thức về bản thân, thấu cảm với người khác, suy nghĩ sáng tạo và có phán đoán, truyền thông và giao tiếp có hiệu quả, giải quyết vấn đề, lấy quyết định, ứng phó với cảm xúc và stress... các kỹ năng này có thể được dạy riêng, nhưng thường thì được lồng ghép trong giáo dục sức khoẻ nói chung và sức khoẻ sinh sản, phòng chống HIV, ma túy, bảo vệ môi trường, trật tự an toàn giao thông chống bạo lực, hướng nghiệp Phương pháp giáo dục là đặt trẻ trước những tình huống khó giải quyết để trẻ giải quyết theo nhóm thông qua thảo luận-động não, trò chơi, đóng vai, vẽ tranh hay hành động cụ thể. Qua đó, trẻ học bằng hành động và tự quyết định với sự góp ý của nhóm bạn. Tác động của nhóm bạn rất mạnh mẽ theo hướng tích cực hay tiêu cực. Nếu sức ép của nhóm bạn xấu có thể khiến trẻ chấp nhận làm chuyện sai trái, thì giáo dục viên cũng có thể biến sức ép này thành tích cực để giúp cá nhân có những quyết định lành mạnh.
Tuy nhiên, giáo dục kỹ năng sống không dễ chút nào, vì nó nằm ngoài cách suy nghĩ và thói quen của ta từ trước đến nay. Việc đầu tiên là tin vào khả năng của trẻ để suy nghĩ và có hành động đúng. Ở tuổi vị thành niên, trẻ đã biết suy nghĩ có trách nhiệm, biết muốn điều tốt cho mình và cho người khác, biết tự định hướng cho tương lai. Người lớn không nên áp đặt ý kiến của mình mà cần khơi dậy tiềm năng trẻ, hỗ trợ sự phát triển tiềm năng này bằng thái độ thông cảm và tôn trọng. Lòng tự tin của trẻ sẽ lớn rất nhanh nếu người lớn nhìn chúng bằng con mắt mới và sáng tạo, đồng thời với thái độ kiên nhẫn.
Do đó, giáo dục kỹ năng sống chỉ thành công với nhà giáo dục “kiểu mới” khác với người thầy mệnh lệnh, bao cấp, suy nghĩ và hành động thay cho trẻ. Trẻ phải chủ động mới biến được nhận thức thành hành động. Nhà giáo dục này không chỉ phải rành tâm lý lứa tuổi, mà còn phải có kiến thức và kỹ năng về nhóm để biết vận dụng tâm lý nhóm vào công tác giáo dục. Sinh hoạt nhóm rất quan trọng trong việc giúp trẻ nên chủ động để tự quyết. giáo dục kỹ năng sống cũng không thể thành công nếu xã hội, nhất là gia đình, không đổi cách nhìn đứa trẻ, xem nó như: “con nít, chẳng biết gì”, giáo dục theo kiểu nhục mạ, hạ thấp... Nền tảng của giáo dục kỹ năng sống là ý thức về giá trị bản thân nơi trẻ mà đây là một điều mà xã hội ta chưa quen lắm.
7/. Những đề xuất, kiến nghị:
Để đạt được các mục tiêu tích hợp giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, vai trò của Hiệu trưởng tựa như một “nhạc trưởng” là cực kỳ quan trọng. Nội dung đã được ban hành. Nay muốn nó được áp dụng tốt, những “nhạc trưởng” này cần khẩn trương triển khai đúng tiến độ và thường xuyên giám sát, kiểm tra bảo đảm duy trì tốt, không để bị rơi vào tình trạng “đầu voi đuôi chuột” như không ít các phong trào khác. Trên cơ sở đó, thực hiện một sự “đột biến” về chất lượng giáo dục của ngành ta ngay từ bậc tiểu học và trung học cơ sở, rồi mở rộng ra toàn ngành, nhằm đáp ứng được yêu cầu của đất nước trong giai đoạn mới.
	Tổng phụ trách Đội
	Hoàng Quốc Khánh