Giáo án Vật lý Lớp 9 - Tiết 33 đến 34 - Lê Xuân Độ

Tiết 33: Hiện tượng cảm ứng điện từ
I - Mục tiêu
1. Làm được thí nghiệm dùng nam châm vĩnh cửu hoặc nam châm điện để tạo ra dòng điện cảm ứng.
2. Mô tả được cách làm xuất hiện dòng điện cảm ứng trong cuộn dây dẫn kim loại bằng nam châm vĩnh cưủ hoặc nam châm điện.
3. Sử dụng được đúng hai thuật ngữ mới, đó là dòng điện cảm ứng và hiện tượng cảm ứng điện từ.
II- Chuẩn bị:
Đối với GV 
- 1 Đinamô xe đạp có lắp bóng đèn
- 1 Đinamô xe đạp đã bóc một phần vở ngoài đủ nhìn thấy nam châm và cuộn dây ở trong. 
Đối với mỗi nhóm HS 
- 1 cuộn dây có gắn bóng bóng đèn LED
- 1 thanh nam châm
- 1 nam châm điện và 2 pin 1,5V
III- Hoạt động dạy học 
Hoạt động của HS
Hoạt động của GV
Ghi bảng 
HĐ1: Phát hiện ra cách khác để tạo ra dòng điện ngoài cách dùng pin hay ắc quy.
 Nêu vấn đề: Ta biết muốn tạo ra dòng điện, pphải dùng nguồn điện là pin hoặc ắc quy. Em có biết trường hợp nào không dùng pin hoặc ắc quy mà vẫn tạo ra dòng điện được không ?
Gợi ý thêm: Bộ phận nào làm cho đèn xe đạp phát sáng?
Trong bình điện xe đạp (gọi là đinamô xe đạp) có những bộ phận nàop, chúng hoạt động như thế nào? để tạo ra dòng điện.
Cá nhân suy nghĩa trả lời câu hởi của GV 
Có một số ý kiến khác nhau về hoạt động của đinamô xe đạp. không thảo luận
HĐ2: Tìm hiểu cấu tạo của đinamô xe đạp và dự đoán hoạt động của bộ phận nào trong đinamô là nguyên nhân chính gây ra dòng điện
Yêu cầu HS xem hình 31.1 SGK và quan sát một đinamô đã tháo vỏ đặt trên bàn GV để chỉ ra các bộ phận chính.
Hãy dự đoán xem hoạt động của bộ phận nào của đinamô gây ra dòng điện?
Phát biểu chung ở lớp, trả lời câu hỏi của GV , không thảo luận
I- Cấu tạo và hoạt động của Đinamô ở xe đạp.
HĐ3 : Tìm hiểu cách dùng nam châm vĩnh cửu để tạo ra dòng điện.
 Hướng dẫn HS làm từng động tác dứt khoát và nhanh:
- Đưa nam châm vào trong lòng cuộn dây.
- Để nam châm nằm yên một lúc trong lòng cuộn dây.
- Kéo nam châm ra khỏi cuộn dây
yêu cầu HS mô tả rõ, dòng điện xuất hiện trong khi chuyển nam châm lại gần hay ra xa cuộn dây.
Xác định trong trường hợp nào thì nam châm vĩnh cửu có thể tạo ra dòng điện? 
Làm việc theo nhóm
a) làm thí nghiệm 1 SGK . Trả lời C1 và C2
b) NHóm của đại diện phát hiện , thảo luận chung ở lớp để rút ra nhận xét, chỉ ra trường hợp nào nam châm vĩnh cửu có thể tạo ra dòng điện
II- Dùng nam châm để tạo ra dòng điện.
1. Dùng nam châm vĩnh cửu
HĐ4:Tìm hiểu cách dùng nam châm điện để tạo ra dòng điện, trong trường hợp nào thì nam châm điện có thể tạo ra dòng điện
Hướng dẫn HS lắp ráp thí nghiệm , cách đặt nam châm điện (lõi sắt của nam châm đưa sâu vào lòng cuộn dây)
Gợi ý thảo luận: Yêu cầu HS làm rõ khi đóng hay ngắt mạch điện thì từ trường của nam châm điện thay đổi thế nào? (dòng điện có cường độ tăng lên hay giảm đi khiến cho từ trường mạnh lên hay yếu đi)
a) Làm thí nghiệm 2 SGK . Trả lời C3
b) làm rõ khi đóng hay ngắt mạch điện được mắc với nam châm điện thì từ trường nam châm thay đổi như thế nào? 
c) Thảo luận chung ở lớp, đi đến nhận xét về những trường hợp xuất hiện dòng điện 
2. Dùng nam châm điện
HĐ5:Tìm hiểu thuật ngữ mới:
? Qua những thí nghiệm trên hãy cho biết khi nào xuất hiện dòng điện cảm ứng
Cá nhân đọc SGK 
III- Hiện tượng cảm ứng điện từ.
HĐ6 : Vận dụng – Củng cố - HDVN
Nêu câu hỏi củng cố:
- Có những cách nào có thể dùng nam châm để tạo ra dòng điện ?
- đ đó được gọi là dòng điện gì?
Làm việc cá nhân. Trả lời C4
a) Cá nhân phát biểu chung ở lớp. Nêu dự đoán.
b) Xem GV biểu diễn thí nghiệm kiểm tra.
a) Cá nhân tự đọc phần ghi nhớ ở cuối bài.
b) Trả lời câu hỏi củng cố của 
Ngoài hai cách trong SGK , có thể nêu thêm các cách khác như cho nam châm điện chuyển động, cho nam châm quay trước cuộn dây.
Tiết 34: Điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng
I - Mục tiêu
1. Xác định được có sự biến đổi (tăng hay giảm) của số đường sức từ xuyên qua tiết diện S của cuộn dây dẫn kín khi làm thí nghiệm với nam châm vĩnh cửu hoặc nam châm điện.
2. Dựa trên quan sát thí nghiệm , xác lập được mối quan hệ giữa sự xuất hiện dòng điện cảm ứng và sự biến đổi của số đường sức từ xuyên qua tiết diện S của cuộn dây dẫn kín.
3. Phát biểu được điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng.
4. vận dụng được điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng đẻ giả thích và dự đoán những trường hợp cụ thể, trong đó xuất hiện hay không xuất hiện dòng điện cảm ứng.
II- Chuẩn bị
Đối với mỗi nhóm HS 
Mô hình cuộn dây dẫn và đường sức từ của một nam châm
III- Hoạt động dạy học
Hoạt động của GV 
Hoạt động của HS
Ghi bảng 
HĐ1: Nhận biết được vai trò của từ trường trong hiện tượng cảm ứng điện từ.
 Nêu câu hỏi để HS nhớ lại vai trò của nam châm trong việc tạo ra dòng điện cảm ứng như sau: Có những cách nào dùng nam châm để tạo ra dòng điện cảm ứng? Chú ý gợi ý cho HS dùng các loại nam châm khác nhau hoạt động khác nhau)
Vậy việc tạo ra dòng điện cảm ứng có phụ thuộc vào chính nam châm hay trạng thái chuyển động của nam châm không ?
- Có yếu tố nào chung trong các trường hợp đã gây ra dòng điện cảm ứng?
GV thông báo: Các nhà khoa học cho rằng chính từ trường của nam châm tác dụng một cách nào đó lên cuộn dây dẫn và gây ra dòng điện cảm ứng
Nêu câu hỏi: Ta đã biết, có thể dùng đường sức từ để biểu diễn từ trường. Vậy ta phải làm như thế nào để nhận biết được sự biến đổi của từ trường trong lòng cuộn dây, khi đưa nam châm lại gần hoặc xa cuộn dây?
a) Trả lời các câu hỏi của GV , nêu lên nhiều cách khác nhau dùng nam châm để tạo ra dòng điện 
b) Phát hiện: các nam châm khác nhau đều có thể gây ra dòng điện cảm ứng, vậy không phải chính nam châm mà là một cái gì chung của các nam châm đã gây ra dòng điện cảm ứng. Cần phải tìm yếu tố chung đó.
- Khảo sát sự biến đổi số các đường sức từ (của nam châm) xuyên qua tiết diện S của cuộn dây. 
HĐ2: Khảo sát sự biến đổi của số đường sức từ
Hướng dẫn HS sử dụng mô hình và đếm số đường sức từ xuyên qua tiết diện S của cuộn dây khi nam châm ở xa và khi lại gần cuộn dây.
Làm việc theo nhóm
a) Đọc mục quan sát trong SGK , kết hợp với việc thao tác trên mô hình cuộn dây và đường sức từ để trả lời C1
b) Thảo luận chung ở lớp, rút ra nhận xét về sự biến đổi của số đường sức từ xuyên qua tiết diện S của cuộn dây khi đưa nam châm vào, kéo nam châm ra khỏi cuộn dây.
I- Sự biến đổi số đường sức từ xuyên qua tiết diện của cuộn dây.
HĐ3: Tìm mối quan hệ giữa sự tăng hay giảm của số đường sức từ qua tiết diện S của cuộn dây với sự xuất hiện dòng điện cảm ứng (điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng)
Dựa vào thí nghiệm dùng nam châm vĩnh cửu để tạo ra dòng điện cảm ứng và kết quả khảo sát sự biến đổi của số đường sức từ qua tiết diện S khi di chuyển nam châm, hãy nêu ra mối quan hệ giữa sự biến thiên của số đường sức từ qua tiết diện S và sự xuất hiện dòng điện cảm ứng.
Hướng dẫn HS lập bảng đối chiếu (bảng 1 SGK ) để nhận ra mối quan hệ
Tổ chức cho HS thảo lluận chung ở lớp.
a) Suy nghĩ cá nhân
Lập bảng đối chiếu, tìm sự thích hợp điền vào chỗ trống trong bảng 1 SGK 
b) Trả lời C2, C3
c) Thảo luận chung ở lớp, rút ra nhận xét về điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng (nhận xét 2 SGK )
II- điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng.
HĐ4: Vận dụng nhận xét 2 đẻ giải thích nguyên
Từ trường của nam châm điện biến đổi thế nào khi cường độ dòng điện qua nam châm điện tăng, giảm? Suy ra sự biến đổi của số đường sức từ biểu diễn từ trường xuyên qua tiết diện S của cuộn dây dẫn. 
nhân xuất hiện dòng điện cảm ứng trong thí nghiệm với nam châm điện ở bài trước
a) Trả lời C4 và câu hỏi gợi ý của GV 
b) Thảo luận chung ở lớp
III- Vận dụng.
HĐ5 : Rút ra kết luận chung về điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng trong cuộn dây dẫn kín.
Hỏi thêm: kết luận này có gì khác với nhận xét 2
- Tổng quát hơn, đúng trong mọi trường hợp.
Y/c HS chỉ rõ, khi nam châm chuyển từ vị trí nào sang vị trí nào thì số đường
Tự đọc kết luận trong SGK 
Trả lời câu hỏi của GV
sức từ qua cuộn dây tăng, giảm.