Giáo án Ngữ văn 8 Tuần 26 - Tiết 104: Nước Đại Việt ta - Nguyễn trãi

Tuần 26 - Tiết 104
Nggày soạn 
Ngày dạy
NƯỚC ĐẠI VIỆT TA
 Nguyễn Trãi
I. Mục tiêu cần đạt: Giúp hs.
 - Thấy được đoạn văn có ý nghĩa như lời tuyên ngôn độc lập của dân tộc ta thế kỷ XV
 - Thấy được phần nào sức thuyết phục của nghệ thuật văn chính luận Nguyễn Trãi lập luận chặt chẽ, sự kết hợp giữa lý lẽ và thực tiễn.
 -Giáo dục tích hợp:nối tiếp bản tuyên ngôn độc lập thứ nhất(SNNN)->HS tự hào,trân trọng thành quả của cha ông.Liên hệ bản TNĐL thứ ba của Bác Hồ->có ý thức học tập,bảo vệ và xây dựng TQ.
 -Rèn kĩ năng đọc diễn cảm, phân tích và cảm thụ thể cáo.
II. Chuẩn bị
GV: Soạn giáo án, ảnh Nguyễn Trãi, toàn bài Cáo Bình Ngô,bảng phụ phần trích học.
HS: Học bài, soạn bàitheo câu hỏi SGK.
III. Tổ chức các hoạt động: 
Hoạt động của thầy, trò
Nội dung ghi
* Hoạt động 1: Giới thiệu bài:Tạo tâm thế cho HS vào bài mới(1p)
 - Trong văn học cổ có 2 bài được coi là 2 bản tuyên ngôn độc lập trong lịch sử dân tộc. Một bài các em đã đọc ở lớp 7. em nào có nhớ đó là bài gì? (Nam quốc sơn hà).
 - Em nào có thể đọc bài thơ đó? Cho biết gì sao bài thơ được xem là tuyên ngôn độc lập? (Khẳng định chủ quyền lãnh thổ của dân tộc)
 - Còn bài thứ hai là bài Bình Ngô đại cáo mà ta sẽ tìm hiểu ở tiết học này.
* Hoạt động 2:HS nắm vài nét về TG,TP(4p)
Em đã học về Nguyễn Trãi tác phẩm nào? (Côn Sơn ca)
Em còn nhớ gì về Nguyễn Trãi hãy giới thiệu?
 Chốt :
 + Hiệu Ức Trai , con trai Nguyễn Phi Khanh (hs liên hệ đến bài Hai chữ nước nhà để hiểu thêm) quê Hải Dương, lập nghiệp ở Thường Nhị Khê Tín, Hà Tây. Làm quan thời nhà Hồ
 + Nguyễn Trãi có vai trò rất lớn bên cạnh Lê Lợi, trong cuộc kháng chiến chống quân Minh.
 + Nguyễn Trãi là nhà tư tưởng lớn , nhà quân sự thiên tài, nhà ngoại giao xuất chúng, nhà văn lỗi lạc. Ông là người VN đầu tiên đựơcUNESCO công nhận là danh nhânvăn hoá vào năm 1980
 + Cả nhà bị tru di tam tộc, 1464 Lê Thánh Tông rửa oan cho ông.
 + Nguyễn Trãi để lại một sự nghiệp văn chương lớn lao: Bình Ngô đại cáo, Ức Trai thi tập. Quốc âm thi tập, Quân trung từ mệnh tập
Tác phẩm thuộc thể loại gì? (Cáo) Dựa vào chú thích* em hãy giới thiệu đặc điểm của cáo.
 ( + Thể văn nghị luận cổ
 + Thường được vua chúa hoặc thủ lĩnh dùng để trình bày một chủ trương hay công bố kết quả một sự nghiệp
 + Có thể viết bằng văn xuôi, văn vần hoặc văn biền ngẫu
 + Kết cấu thường gồm 4 phần:
Nêu luận đề chính nghĩa
Vạch rõ tội ác kẻ thù
Kể lại quá trình chinh phạt gian khổ và tất thắng
Tuyên bố chính quả, nêu cao chính nghĩa)
 - Theo em cáo và hịch có gì giống và khác nhau?
 + Giống: đều do vua chúa hoặc thủ lĩnh dùng, văn xuôi, văn vần hoặc văn biền ngẫu
 + Khác: Hịch dùng kêu gọi thường viết trước cuộc kháng chiến 
 Cáo dùng công bố kết quả nên thường viết sau cuộc k/c.
 - Dựa vào chú thích* giới thiệu hoàn cảnh ra đời của 
bài cáo?
 ---Theo em đoạn trích nằm ở phần nào? (Phần đầu của bài cáo)
*Hoạt động 3:HS hiểu đoạn văn có ý nghĩa như lời TNĐL của DT ta ở kỉ XV qua việc PT NT-ND văn bản(30p)
Hướng dẫn đọc: giọng điệu trang trọng, hùng hồn, tự hào. Chú ý các từ ngữ từng nghe, cho nên tính chất câu đối, nhịp nhàng của văn biền ngẫu
 - Em hiểu gì về ý nghĩa nhan đề “Bình Ngô đại cáo”?
 ( + đại cáo mang ý nghĩa một sự kiện trọng đại có tính chất quốc gia
 + Ngô: cách gọi của người VN xưa ý chỉ bọn giặc pk phương Bắc nói chung với sắc thái coi khinh, có thể nói cách gọi này bắt nguồn từ thời tam quốc (Ngụy, Thục, Ngô) Chu Nguyên Chương khởi nghiệp ở đất Ngô, từng xưng là Ngô Vương, sau trở thành Minh Thành Tổ - ở đây dùng từ Ngô để chỉ giặc Minh.
 + Bình: đánh dẹp, thảo phạt, hành động của người có chính nghĩa, lặp lại trật tự)
 - Nhân nghĩa (theo chú giải sgk/68) GV giảng thêm:
 (* Nhân: vận dụng rất rộng, chỉ sự tương thân, tương ái giữa người với người. chữ “nhân” ở đây có khuynh hướng trọng dân, đ/v dân phải khoan huệ, nhân ái, phản đối sự hà khắc bạo ngược đ/v dân
 * Nghĩa là hợp lẽ phải, đạo lí ở đây tiếp thu tư tưởng nhân nghĩa của nho giáo.)
 - Em hiểu thế nào là văn hiến? (theo chú giải sgk/68)
GV: theo nghĩa chữ Hán là sách vở và người hiền tài, hiểu chung là nền văn hoá, văn minh của một nước
 - Em có thể nêu bố cục của đoạn trích? ( 3 phần)
 (+ 2 câu đầu: Vị trí và nội dung của nguyên lí nhân nghĩa
 + 8 câu tiếp: chân lí về sự tồn tại độc lập có chủ quyền
 + 6 câu cuối: d/c thực tiễn làm sáng tỏ 2 luận điểm trên.)
*Đọc lại 2 câu đầu->Đoạn trích là phần mở đầu bài BNĐC, đoạn trích học có ý nghĩa nêu tiền đề cho toàn bài.tất cả ND về sau đều xoay quanh tiền đề đó. 
 - Tác giả nêu lên tiền đề có chân lí nào đựơc khẳng định? (chân lí nhân nghĩa)
 - Em hiểu “ nhân nghĩa” là gì? (theo chú thích ở trên)
 - Phân tích vị trí và nội dung chân lí nhân nghĩa? (là chân lí cơ bản làm nền tảng để triển khai toàn bộ nội dung: Tất cả nội dung được phát triển về sau đều xoay quanh nguyên lí này)
 - Qua 2 câu, em hiểu tư tưởng cốt lõi nhân nghĩa của Nguyễn Trãi là gì? (yên dân, trừ bạo)
 - Em hiểu thế nào là yên dân, là trừ bạo? Người dân mà Nguyễn Trãi nói tới là ai? Kẻ bạo ngược tg nói là kẻ nào?
(Yên dân là làm cho dân an hưởng thái bình, hạnh phúc. Muốn yên dân thì phải diệt trừ mọi thế lực bạo tàn. Người dân mà tg nói là người dân Đại Việt đang bị kẻ bạo tàn là giặc Minh xâm lược. Như vậy với NT nhân nghĩa gắn liền với yêu nước chống xâm lược. Nhân nghĩa không những trong quan hệ giữa người và người mà còn có quan hệ giữa dân tộc với dân tộc. Đây là nội dung mới – là sự phát triển của tư tưởng nhân nghĩa ở NT so với nho giáo.)
 - Tư tưởng nhân nghĩa của NT có chỗ nào tiếp thu của Nho giáo, chỗ nào sáng tạo và phát triển của ông?
 (Tư tưởng nhân nghĩa gắn liền với tư tưởng yêu nứơc chống xâm lược.
 Nhân nghĩa – yêu dân - trừ bạo – yêu nước- chống xâm lược- bảo vệ đất nứơc và nhân dân chính là chân lí khách quan, là nguyên lí gốc, là tiền đề tư tưởng, là cơ sở lí luận, là nguyên nhân mọi thắng lợi của nghĩa quân Lam Sơn)
-“Nhân nghĩa”,”yên dân”,”điếu phạt” đều là từ HV.dùng từ ngữ HV để khẳng định nguyên lí nhân nghĩa.Nhận xét cách nêu VĐ và lời lẽ đươc TG sử dụng?
-BNĐC là bản tổng kết cuộc K/C chống quân Minh thắng lợi,mở đầu bằng tư tưởng nhân nghĩa.Từ đó,em hiểu gì về tính chất của cuộcK/C này?
Gọi hs đọc 8 câu tiếp
 Chuyển: Khi nhân nghĩa gắn liền với yêu nước chống xâm luợc thì bảo vệ nền độc lập của đất nứơc cũng là việc nhân nghĩa. Vả chăng có bảo vệ đất nước thì mới bảo vệ được dân, mới thực hiện được mục đích cao cả là “yên dân”. Chính vì vậy mà sau khi nêu nguyên lí nhân nghĩa, NT đã khẳng định chân lí về sự tồn tại độc lập có chủ quỳên của dân tộc Đại Việt.
 - Để khẳng định chủ quyền NT đã đưa ra những yếu tố căn bản nào?
 (Nền văn hiến lâu đời, cương vực lãnh thổ, phong tục tập quán, lịch sử riêng, chế độ chủ quyền riêng)
 Chốt: Với những yếu tố căn bản này, NT đã phát biểu một cách hoàn chỉnh quan niệm về quốc gia, dân tộc.
 - Nhiều người cho rằng ý thức dân tộc đoạn trích nước Đại Việt ta là sự tiếp nối và phát triển ý thức dân tộc ở Nam quốc sơn hà? Vì sao?
 ( So với thế kỷ XI, thời Lí, trải qua 4 thế kỷ, ở thế kỷ XV, quan niệm về Tổ quốc của Nguyễn Trãi đã được phát triển toàn diện và sâu sắc hơn. Cách nói của ông cụ thể, rõ ràng, so sánh, chứng minh đầy đủ. Đây là chân lí hiển nhiên, lịch sử đã chứng tỏ: Vốn, đã lâu, đã chia, cũng khác, bao đời, cũng có, đời nào
 + Toàn diện vì ý thức dân tộc trong Nam quốc sơn hà được xác định chủ yếu trên 2 yếu tố: lãnh thổ và chủ quyền
 Còn BNĐC ba yếu tố nữa được bổ sung thêm:
Văn hiến(Em hiểu thế nào là văn hiến?)
Phong tục tâp quán
Lịch sử
 + Sâu sắc vì trong quan niệm về dân tộc, NT đã ý thức được “Văn hiến” (là truyền thống lịch sử, là yếu tố cơ bản nhất, là hạt nhân để xác định dân tộc.)
 Sự sâu sắc của NT còn thể hiện ở chỗ: điều mà kẻ xâm lựơc luôn tìm cách phủ định (văn hiến nước Nam) thì chính lại là thực tế, tồn tại với sức mạnh của chân lí khách quan.)
 - Hãy tìm hiểu xem yếu tố nào đựoc nói tới trong “Nam quốc sơn hà” và yếu tố nào mới được bổ sung trong Nước Đại Việt ta?
 (+ Nam đế cư - mỗi bên xưng đế một phương (tự hào sâu sắc, mạnh mẽ hơn. Đế là vua, thiên tử duy nhất, toàn quyền, vương là vua chư hầu phụ thuộc vào đế khẳng định Đại Việt có chủ quyền ngang hàng với phương Bắc
 + Văn hiến, phong tục, truyền thống lịch sử (so sánh từng triều đại đối lập) dựa vào lịch sử thực tế
 Định phận tại thiên thư dự vào thần linh, không thực tế)
-Nhận xét gì vềcách dùng từ ngữ?cácBPTT được sử dụng và hiệu quả nghệ thuật của nó?
 -Nguyễn Trãi đã khẳng định sự tồn tại có độc lập, có chủ quyền qua các mặt nào?
Gọi HS đọc6 câu cuối:
 - Chuyển: Nền văn hiến Đại Việt còn được làm rõ hơn qua các “chứng cứ còn ghi”trong lịch sử chống ngoại xâm. Đó là những chứng cứ nào?Hãy liệt kê? Các chứng cứ này còn đựơc ghi lại qua những câu văn nào? (Lưu Cung Ô Mã)
 - Em hiểu gì về các nhân vật Lưu Cung, Triệu Tiết, Ô Mã, Toa Đô và các địa danh Hàm tử, Bạch Đằng? (chú thích trang 68)
*GVlướt qua tên những tướng giăc này đã bị thất bại ở nước ta được trình bày theo cấu trúc 2 câu văn biền ngẫu,mỗi câu 2vế sóng đôi đối xứng nhịp nhàng,dễ đọc,dễ nhớ->tác dụng:làm nổi bật các chiến công của ta và sự thất bại ê chề của giặc.
-Nhận xét gì về những dẫn chứng lịch sử trong thực tiễn vừa được TG trình bày?
 - Tác giả dẫn các sự kiện lịch sử trên nhằm mục đích gì?Thực tế ấy đã chứng minh điều gì?
 ( Nguyễn Trãi dẫn chứng bằng những sự thật lịch sử để chứng minh cho tính chất chân lí hiển nhiên. Đó chính là sức mạnh của nguyên lí nhân nghĩa và chân lí độc lập chủ quyền. Nếu ở bài Sông núi nước Nam, Lí Thường Kiệt mới chỉ cảnh báo nghịch lễ thư bại hư) thì ở đây là nhiều dẫn chứng cụ thể, sinh động được nêu với giọng châm bíêm, khinh bỉ, khẳng định thất bại của vua quan tướng Trung Quốc hay Nguyên Mông khi chúng có tính tham lam, thích bành trướng, mang tư tưởng nước lớn, bá quyền, cố tình đi ngược lại chân lí hiển nhiên thì chỉ chuốc lấy thất bại, mạng vong, không trước thì sau đã bị giết tươi hay bắt sống)
 Chốt: Hai câu kết đoạn khẳng định sự thật oai hùng và vang lên niềm tự hào của dân tộc Đại Việt
(Liên hệ bản TNĐL thứ 3 của HCT để GD HS lòng yêu quí nền ĐLDT mà tổ tiên đã gây dưng nên)
* Hoạt động 4:HS khái quát được ND,NTchủ yếu của bài cáo(5p) 
 - Đọc phần đầu Bình Ngô Đại Cáo, em hiểu những điều sâu sắc nào về nước Đại Việt ta?
 (+ Nước ta có nền độc lập lâu đời, đáng tự hào)
 + Cuộc kháng chiến chống quân Minh là cuộc kháng chiến chính nghĩa)
 - Từ nội dung văn bản Nước Đại Việt ta, em hiểu gì về Nguyễn Trãi?
 (Đại diện tư tưởng nhân nghĩa tiến bộ giàu lòng yêu nước, giàu tình cảm và ý thức dân tộc)
 - Sức thuyết phục của văn chính luận NT là ở chỗ kết hợp giữa lí lẽ và thực tiễn. Qua đoạn trích hãy chứng minh?)
 - Đọc lại toàn bộ văn bản và cho biết đoạn văn có gì đặc sắc về NT? (sử dụng từ ngữ có tính chất hiển nhiên, câu văn biền ngẫu sóng đôi, so sánh có hiệu quả, kết hợp giữa lí lẽ và thực tiễn,lập luận chặt chẽ,chứng cứ hùng hồn)
-ND đoạn trích có ý nghĩa thế nào?
*HS đọc GH SGK/69
 (Tích hợp tập làm văn :Em học tập được gì từ cách lập luận của TG vào bài văn nghị luận sắp tới?)
* Hoạt động 5:Rèn HS kĩ năng lập sơ đồ và trả lời theo yêu cầu (5p)
 - Hãy khái quát trình tự lập luận của đoạn trích: 3 đoạn
 (I) Nguyên ký nhân nghĩa
Yên dân Trừ bạo
Bảo vệ đất nước Giặc Minh xâm lược
 (II) Chân lí về sự tồn tại độc lập
 Có chủ quyền của dân tộc Đại Việt
Văn hiến Lảnh thổ phong tục lịch sử chế độ chủ
Lâu đời riêng riêng riêng quyền riêng
 (III) Sức mạnh của nhân nghĩa, sức 
 mạnh của độc lập dân tộc
.I. Đọc và hiểu chú thích:
 1/ Tác giả: Nguyễn Trãi (1380- 1442)
 - Nguyễn Trãi là anh hùng dân tộc, là danh nhân văn hóa thế giới
 - Có vai trò lớn bên cạnh Lê Lợi trong kháng chiến chống quân Minh
 - Bị án oan tru di tam tộc
2/ Tác phẩm
 - Thể loại: cáo
-HCRĐ;ngày 17 /12 năm Đinh Mùi(1428),sau khi đại thắng,diệt và làm tan rã 15 vạn viện binh của giặc,buộc Vương Thông phải giảng hòa, chấp nhận rút quân về nước.
II/ Đọc, hiểu văn bản:
1..Hai câu đầu:
-> Cách nêu V/Đ ngắn gọn,lời lẽ trang trọng
->Nêu nguyên lí nhân nghĩa:là làm cho dân an hưởng thái bình thì phải diệt trừ mọi thế lực bạo tàn.
2.Tám câu giữa:
-> Lí lẽ ngắn gọn, dẫn chứng xác thực so sánh ngang bằng,từ ngữ thể hiện tính chất hiển nhiên
 -> Chân lí về sự tồn tại độc lập, có chủ quyền của dt Đại Việt
Văn hiến lâu đời
Lãnh thổ riêng
Phong tục riêng
Lịch sử riêng
Chế độ, chủ quyền riêng
 3./Sáu câu cuối:
-> Dẫn chứng cụ thể, đầy sức thuyết phục
-> Sức mạnh của nhân nghĩa, của độc lập dân tộc
III.Tổng kết:
* Ghi nhớ
 (sgk/69)
III. Luyện tập:
- 1) Sơ đồ lập luận
- 2) Em rút ra được bài học gì sau khi học xong văn bản này?
- 3) So sánh với bài Sông núi nước Nam, chỉ ra sự tiếp nối và phát triển của ý thức dân tộc trong đoạn trích Nước Đại Việt ta
* Hoạt động 6: Hướng dẫn học ở nhà
 - Học thuộc lòng đoạn văn, xem bài giảng, so sánh Chiếu, cáo, hịch
 - Soạn bài: Hành động nói (TT)
IV. Rút kinh nghiệm