Giáo án Ngữ văn 8 tiết 90: Chiếu dời đô (thiên đô chiếu) - Lí Công Uẩn

CHIẾU DỜI ĐÔ (Thiên đô chiếu)
- Lí Công Uẩn -
Tuaàn 25. Tieát 90 
NS :
ND:
 I. MUÏC TIEÂU CAÀN ÑAÏT:
 1.Kiến thức:
- Thấy được khát vọng của nhân dân về một đất nước độc lập , hùng cường 
và khí phách của dân tộc Đại việt đang trên đà lớn mạnh .
-Thấy được sức thuyết phục của “Chiếu dời đô” là sự kết hợp giữa lí và tình . 
- Nắm được đặc điểm cơ bản của thể chiếu
2.Kỹ năng: 
Biết vận dụng bài học để viết văn nghị luận . 
3.Thái độ: 
 Giáo dục HS ý thức tự hào dân tộc
 II- CHUẨN BỊ:
 1.Chuẩn bị của GV: 
 - Đọc kỹ SGK, SGV,STK và các sách tham khảo liên quan đến soạn giảng .Soạn giáo án 
 - Đồ dùng dạy học : Tranh ảnh về tác giả Lí Công Uẩn
 2.Chuẩn bị của HS:	
 - Đọc kỹ SGK và các sách tham khảo
 - Trả lời tốt các câu hỏi SGK theo yêu cầu của GV.
III. TIEÁN TRÌNH TOÅ CHÖÙC CAÙC HOAÏT ÑOÄNG DAÏY – HOÏC.
Noäi dung 
Hoaït ñoäng Thaày 
Hoaït ñoäng troø 
Hoaït ñoâng 1: Khôûi ñoäng:
1-OÅn ñònh :
2-Kieåm tra baøi cuõ :
3-Giôùi thieäu baøi môùi :
- Kieåm tra só soá lôùp.
*Câu hỏi
Đọc thuộc lòng bài thơ “ Ngắm trăng” , nêu giá trị nội dung và nghệ thuật? 
 *Gợi ý trả lời:
 Bài thơ thất ngôn tứ tuyệt giản dị mà hàm súc,cho ta thấy tình yêu thiên nhiên đến say mê và phong thái ung dung của Bác Hồ ngay cả trong cảnh ngục tù cực khổ tối tăm.
 Năm 1010 , Lí Công Uẩn tức vua Lí Thái Tổ ,viết thiên đô chiếu dời đô từ Hoa Lư ( Ninh Bình) ra thành Đại La , sau đổi tên thành Thăng Long (Rồng bay) . Đây là một văn kiện có ý nghĩa lịch sử to lớn , đánh dấu sự vươn dậy , ý chí tự cường của dân tộc ta .
- Lôùp tröôûng baùo caùo.
-Trả lời.
HS nghe vaø ghi töïa baøi.
Hoaït ñoâng 2 : Tìm hieåu baøi môùi 
I.Tìm hiểu chung VB: 
1.Giới thiệu tác giả,tác phẩm 
a. Tác giả : Lí Công Uẩn 
Lí Công Uẩn là người thông minh nhân ái , có chí lớn , sáng lập vương triều nhà Lí 
b-Tác phẩm :
*Chiếu là một loại văn bản do vua dùng để ban bố mệnh lệnh cho thần dân biết về một chủ trương lớn,chính sách lớn của nhà vua và triều đình.
*Xuất xứ và đại ý :
“Chiếu dời đô”được Lí Công Uẩn viết năm 1010 nhằm bày tỏ ý định dời đô từ Hoa Lư ra thành Đại La 
2-Kiểu văn bản:
Chiếu (văn nghị luận)
3-Đọc văn bản và chú thích: 
4-Bố cục:
Đoạn 1: Lí do dời đô
Đoạn 2: Địa thế thành Đại La
Đoạn 3: Lời ban bố của nhà vua.
II- Tìm hiểu chi tiết VB:
1- Lí do phải dời đô: 
- Xưa nhà Thương năm lần dời đô ,nhà Chu ba lần dời đô 
-> Tác giả nêu gương tiền nhân làm cơ sở , tiền đề cho lí lẽ trong việc dời đô là không có gì khác thường
- Thế mà hai triều Đinh , Lê cứ đóng yên đô ở một nơi( Hoa Lư) là một hạn chế
-> Phê phán
-“Trẫm rất đau xót về việc đó ,không thể không dời
đổi.”(cảm xúc)
=>Dời đô là một việc làm chính nghĩa vì đất nước , vì nhân dân.
b- Ca ngợi địa thế thành Đại La : 
- Là kinh đô cũ của Cao Vương
- Nơi trung tâm trời đất 
- Có thế rồng cuộn hổ ngồi
- Đúng ngôi nam bắc tây đông
-Địa thế rộng mà bằng đất 
đai cao mà thoáng 
-Dân cư khỏi chịu cảnhkhốn 
khổ , ngập lụt , muôn vật tốt tươi
=>Thành Đại La xứng đáng trở thành kinh đô của đất nước .
“Trẫm muốn để định chỗ ở . Các khanh nghĩ thế nào ?”
Câu hỏi tu từ )
=>Tạo sự đồng cảm giữa mệnh lệnh của vua với thần dân
- Gọi HS đọc chú thích *
s Em hãy cho biết vài nét về tiểu sử Lí Công Uẩn ? 
GV :Ông là người có tài trí,đức độ,
kín đáo,nhiều uy vọng.Năm 1009 Lê Ngọa Triều mất,ông được giới tăng lữ và triều thần tôn lên làm vua.Lí Thái Tổ dựng lên triều đại nhà Lí hơn 200 (1009-1225)
sEm hãy trình bày hiểu biết về thể chiếu? .
s Bài “Chiếu dời đô” được viết vào thời gian nào ?Nêu đại ý của bài chiếu ? 
GV giảng đặc điểm của thể chiếu và đặc điểm riêng của “Chiếu dời đô”: ở tính chất đối thoại , trao đổi chứ không chỉ ra lệnh . “Chiếu dời đô”
được viết bằng chữ Hán chỉ có 214 chữ,bản dịch của Nguyễn Đức Văn dài 360 chữ.
sBài “chiếu dời đô”thuộc kiểu văn bản nào mà em đã học? Vì sao em xác định như thế?
*Hướng dẫn đọc văn bản , tìm hiểu chú thích .
Đọc giọng điệu chung là trang trọng nhưng có những câu cần nhấn mạnh sắc thái tình cảm tha thiết hoặc chân tình : “trẫm rất đau xót dời đổi”, “ Trẫm muốn Các khanh nghĩ thế nào ?” 
- Đọc mẫu một đoạn – gọi HS đọc tiếp 
- Yêu cầu HS giải thích các từ thuộc chú thích 6, 8, 10, 11, và 12 .
sVăn bản có 3 đoạn,hãy nêu nội dung mỗi đoạn? 
s Nếu là văn nghị luận thì vấn đề nghị luận ở bài chiếu này là gì ?
sVấn đề đó được trình bày bằng mấy luận điểm?
- Gọi một HS đọc lại đoạn 1 
s Mở đầu “Chiếu dời đô” ,Lí Công Uẩn viện dẫn sử sách Trung Quốc nói về việc các vua đời xưa từng có những cuộc dời đô . Theo suy luận của tác giả thì việc dời đô của các vua nhà Thương , nhà Chu nhằm mục đích gì ? Kết quả của việc dời đô ấy ? 
GV giảng nét tâm lí của người trung đại: noi theo tiền nhân , vâng theo mệnh trời .Dời đô là điều thường xuyên xảy ra trong lịch sử các triều đại
sLí Thái Tổ dẫn số liệu cụ thể về các lần dời đô của 2 triều Thương,Chu nhằm mục đích gì?
s Sau khi nói đến thời xa xưa , tác giả đề cập đến 2 triều đại gần nhất là triều Đinh, Lê với nhà Thương , nhà Chu , Lí Công Uẩn có nhận xét như thế nào ? 
s Đoạn văn sử dụng biện pháp nghệ thuật gì ? Biện pháp nghệ thuật ấy làm rõ nội dung cần diễn đạt như thế nào ? 
GV : Qua đoạn văn trên , ta thấy Lí Công Uẩn tán thành việc dời đô ngược lại ông cho rằng định đô ở một chỗ là việc làm không thuận mệnh trời khiến cho nhân dân khổ sở , muôn vật không thể phát triển .
sTheo Lí Công Uẩn,kinh đô cũ ở vùng núi Hoa Lư(Ninh Bình)của 2 triều Đinh,Lê là không còn thích hợp,vì sao?
GV chốt : Thế và lực của hai nhà Đinh –Lê chưa đủ mạnh để dời ra đồng bằng mà phải dựa vào núi rừng hiểm trở , để vừa phòng thủ vừa củng cố lực lượng . Đến đời nhà Lí với sự phát triến của đất nước , việc đóng đô ở Hoa Lư là không còn phù hợp 
s Sau khi nêu gương tiền nhân , phê phán 2 nhà Đinh- Lê , tác giả lại bộc bạch nỗi lòng của mình . Hãy cho biết câu nào bộc lộ nỗi lòng của tác giả ? 
sỞ câu này giọng điệu có gì khác ? Sự thay đổi giọng điệu ấy thể hiện t/cảm gì của t/giả ?
s Từ đó em có nhận xét gì về khát vọng dời đô của Lí Công Uẩn ?
- Gọi HS đọc đoạn 2 
s Theo nhận định của Lí Công Uẩn , Đại la là một nơi ntn ? 
-GV giảng lối văn biền ngẫu 
sCác em hãy so sánh Hoa Lư với Đại La để khẳng định Đai La là một nơi thắng địa như tác giả đánh giá ?
s Em có nhận xét gì về giọng văn khi tác giả nói về Đại La ? 
* GV giảng : Người VN quan niệm muốn thành công cần có đủ 3 yếutố : thiên thời , địa lợi , nhân hoà . Thành Đại La có đủ 3 yếu tố ấy -> nó xứng đáng trở thành kinh đô của đất nước . 
sVì sao các chứng cứ có sức thuyết phục?
s Tại sao kết thúc bài chiếu nhà vua không ra mệnh lệnh mà lại đặt câu hỏi “ Trẫm ..nghĩ thế nào ? “ 
s Trong câu văn này , tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì ? Cách.
kết thúc như vậy có tác dụng gì ? 
* Thảo luận : Có ý kiến cho rằng “Chiếu dời đô” ra đời phản ánh ý chí độc lập tự cường và sự phát triển lớn mạnh của dân tộc Đại Việt , Vì sao nói như vậy ? 
+GV giảng chốt ý. 
Dời đô từ vùng núi Hoa Lư ra vùng đồng bằng đất rộng, chứng tỏ triều đình nhà Lí đủ sức chấm dứt nạn phong kiến cát cứ,thế và lực của dân tộc Đại Việt đủ sức sanh ngang bằng phương Bắc.Định đô ở Thăng Long là thực hiện nguyện vọng của nhân dân thu giang sơn về một mối,nguyện vọng xây dựng đất nước độc lập ,tự cường
-Đọc chú thích *
4Dựa vào chú thích để trả lời 
Lí Công Uẩn ( 974-1028 ) tức Lí Thái Tổ là người thông minh nhân ái , có chí lớn , sáng lập vương triều nhà Lí 
4*Chiếu là một loại văn bản do vua dùng để ban bố mệnh lệnh cho thần dân biết về một chủ trương lớn,chính sách lớn của nhà vua và triều đình.Chiếu có ngôn từ trang trọng, trang nghiêm được viết bằng thể văn xuôi cổ thường có đối và có vần (văn biền ngẫu).
4 Dựa vào chú thích để trả lời 
“Chiếu dời đô” được Lí Công Uẩn viết năm 1010 nhằm bày tỏ ý định dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) ra thành Đại La 
- HS lắng nghe 
4Kiểu văn nghị luận .Vì nó được viết bằng phương thức lập luận để trình bày và thuyết phục người nghe theo tư tưởng
dời đô của tác giả
- HS lắng nghe 
-Đọc văn bản theo yêu cầu của GV
- Đọc chú thích 6, 8, 10, 11, 12 
4HS nhận biết:
Đoạn 1: Lí do dời đô
Đoạn 2: Địa thế thành Đại La
Đoạn 3: Lời ban bố của nhà vua.
4Sự cần thiết phải rời kinh đô từ Hoa Lư ra Đại La 
4Hai luận điểm:
-Luận điểm 1:Lí do phải dời đô
(Xưa nhàdời đổi)
-Luận điểm2: Vì sao thành Đại
 La xứng đáng là kinh đô bậc nhất (Phần còn lại).
- HS đọc đoạn 1 
4Trả lời 
+Nhà Thương 5 lần dời đô,nhà Chu 3 lần dời đô->nhằm mưu toan việc lớn , xây dựng vương triều phồn thịnh , tính kế lâu dài cho con cháu=>Thuận theo
 mệnh trời,thuận theo ý dân
+Kết quả của việc dời đô làm cho đất nước vững bền , phát triển thịnh vượng 
4Làm cơ sở tiền đề , làm chỗ dựa cho lí lẽ ở phần tiếp theo-> việc Lí Công Uẩn dời đô là không có gì khác thường .
4Nhà Thương , nhà Chu dời đô nhiều lần nên triều đại lâu bền phong tục phồn thịnh , còn 2 nhà Đinh , Lê không theo mệnh trời (không phù hợp với quy luật khách quan),không biết học theo cái đúng của người xưa chỉ đóng đô ở Hoa Lư vì vậy triều đại ngắn ngủi , trăm họ hao tổn muôn vật không được thích nghi,không thể thịnh vượng trong vùng đất chật hẹp
4Phép đối lập làm rõ dụng ý của tácgiả nêu sử sách làm tiền đề để soi sáng thực tại vào hai triều Đinh Lê -> việc dời đô là cần thiết .
- Lắng nghe 
4HS dựa vào chú thích 8 trả lời
- Lắng nghe 
4Phát hiện trả lời :
“Trẫm rất đau xót về việc đó ,không thể không dời đổi.”
4Giọng văn từ dõng dạc , đanh thép chuyển sang trầm lắng (bên cạnh lí là chất tình)thể hiện nỗi xót xa ,khát vọng dời đô chân thành của tác giả trước cảnh nguy nan của muôn dân
4Khát vọng muốm thay đổi đất nước,để phát triển đất nước đến hùng cường.
-Đọc đoạn 2 
4Phát hiện chi tiết , trả lời :
-Là kinh đô cũ của Cao Vương
- Nơi trung tâm trời đất 
- Có thế rồng cuộn hổ ngồi
-Đúng ngôi nam bắc tây đông..
-Địa thế rộng mà bằng đất đai 
cao mà thoáng 
-Dân cư khỏi chịu cảnhkhốn 
khổ , ngập lụt , muôn vật tốt tươi 
4Đối chiếu so sánh 
4 Giọng văn ngợi ca trang trọng 
-Lắng nghe 
4Vì chúng được phân tích trên nhiều mặt : lịch sử, địa lý, dân cư.
4 Vua là thiên tử , là mệnh trời để cai trị đất nước , mệnh trời không chưa đủ mà còn cần đến lòng dân . Vì vậy Lí Công Uẩn đã đạt được kết quả trị nước an dân tốt hơn qua việc thu phục lòng người hơn là ban bố mệnh lệnh
4Trả lời Câu hỏi tu từ
=>Tạo sự đồng cảm giữa mệnh lệnh của vua với thần dân 
* Các nhóm thảo luận, trình bày :
Hoaït ñoäng 3 : Tổng kết :
III- Tổng kết :
1/Nghệ thuật: Kết cấu chặt chẽ , lập luận giàu sức thuyết phuc , có sự kết hợp hài hoà giữa lí và tình.
2- Nội dung: Phản ánh khát vọng của nhân dân về đất nước độc lập , thống nhất . Ý chí tự cường của dân tộc Đai Việt đang trên đà lớn mạnh 
sEm có nhận xét gì về kết cấu của bài chiếu và trình tự lập luận của t/giả ?
s Nêu giá trị nội dung bài chiếu ? 
-Gọi HS đọc phần ghi nhớ sgk
4Kết cấu chặt chẽ ,lập luận giàu sức thuyết phuc , có sự kết hợp hài hoà giữa lí và tình.
4 Phản ánh khát vọng của nhân dân về đất nước độc lập , thống nhất . Ý chí tự cường của dân tộc Đai Việt đang trên đà lớn mạnh 
-Đọc phần ghi nhớ SGK/51
Củng cố- dặn dò.
sEm hãy nêu trình tự lí lẽ mà Lí Công Uẩn đưa ra trong bài ? 
sSự đúng đắn của quan điểm dời đô về Đại La đã được minh chứng như thế nào trong lịch sử nước ta?
GV chốt:-Thăng Long là trung tâm chính trị,kinh tế,văn hóa của đất nước từ khi Lí Công Uẩn dời đô cho đến nay
-Thủ đô Hà Nội luôn là trái tim của cả nước
-Thăng Long Hà Nội luôn vững vàng trong mọi thử thách lịch sử.
- Học nội dung bài , học thuộc ghi nhớ 
- Hiểu mục đích dời đô của Lí Công Uẩn,phương thức biểu đạt chính của văn bản
 * Chuẩn bị bài : “Câu phủ định ” . Cụ thể là:
 - Đọc và tìm hiểu các ví dụ,trả lời câu hỏi SGK
 - Xem trước bài tập phần luyện tập
43 đoạn:Nêu sử sách làm tiền đề;Soi sáng tiền đề vào thực tế;Đi tới kết luận
4HS có thể nêu các ý của cá nhân: