Giáo án Ngữ văn 8 - Tiết 84: Văn bản Tức cảnh Pác Bó - Năm học 2010-2011

Ngày soạn: 15/ 1/ 2011
Ngày giảng: 19/ 01/ 2011
Bài 20
Tiết 84 văn bản: Tức cảnh Pác Bó
 Hồ Chí Minh
A. Mục tiêu cần đạt
1. Kiến thức
- Một đặc điểm của thơ Hồ Chí minh: sử dụng thể loại tứ tuyệt để thể hiện tinh thần hiện đại của người chiến sĩ cách mạng.
- Cuộc sống vật chất và tinh thần của Hồ Chí Minh trong những năm tháng hoạt động cách mạng đầy khó khăn, gian khổ qua một bài thơ được sáng tác trong những ngày tháng cách mạng chưa công khai.
2. Kĩ năng
- Đọc- hiểu thơ tứ tuyệt Hồ Chí minh.
- Phân tích được những chi tiết nghệ thuật tiêu biểu trong tác phẩm.
3.Thái độ
 Lòng kính yêu lãnh tụ người cha già dân tộc.
 Tích hợp tư tưởng Hồ Chí Minh về lối sống giản dị và phong thái ung dung lạc quan và bản lĩnh CM của Bác khi Bác ở chiến khu Việt Bắc
II. Các kĩ năng sống cơ bản được giáo dục trong bài
1. Kĩ năng giao tiếp
2. Kĩ năng xác định giá trị
3. Kĩ năng lắng nghe tích cực
4. Kĩ năng hợp tác
III. Chuẩn bị
1. Giáo viên: Những tư liệu về Bác ở Pác Bó
2. Học sinh: đọc và trả lời câu hỏi sgk
IV. Phương pháp và kĩ thuật dạy học
Đọc sáng tạo, phân tích và bình giảng, nêu vấn đề ( động não, nêu câu hỏi); thảo luận nhóm( chia nhóm, giao nhiệm vụ)
V. Các bước lên lớp
1. ổn định tổ chức ( 1’)
2. Kiểm tra đầu giờ ( 5’)
Đọc thuộc lòng bài thơ Khi con tu hú và nêu giá trị đặc sắc về nghệ thuật và nội dung của bài thơ?
- Hs đọc thuộc lòng bài thơ
- Nghệ thuật: Thể thơ lục bát giản dị mà tha thiết, giàu nhạc điệu
- Nội dung: Bài thơ thể hiện lòng yêu đời, yêu lý tưởng của người chiến sĩ cách mạng trẻ tuổi trong hoàn cảnh ngục tù
3. Tiến trình tổ chức các hoạt động
* Khởi động ( 1’)
 Tháng 2 / 1941 Sau 30 năm trời buôn ba ở nước ngoài Bác Hồ đã bí mật về nước để lãnh đạo CMVN. Người sống và làm việc trong hang Pác Bó với hoàn cảnh vô cùng thiếu thốn, gian khổ.Mặc dù vậy, Bác vẫn vui, Người làm việc say mê, miệt mài, Thi thoảng, lúc nghỉ ngơi, người lại làm thơ bên cạch những bài thơ, bài ca tuyên truyền, kêu gọi đồng bào là một số bài thơ tức cảnh, tâm tình rất đặc sắc. trong đó Tức cảnh Pác Bó là một trong những bài thơ thuộc chủ đề ấy.
Hoạt động của thầy và trò
T/g
Nội dung
Hoạt động 1. Đọc- hiểu văn bản
* Mục tiêu
- Đọc đúng và diễn cảm văn bản
- Nắm được một số nét cơ bản về tác giả và tác phẩm
- Một đặc điểm của thơ Hồ Chí minh: sử dụng thể loại tứ tuyệt để thể hiện tinh thần hiện đại của người chiến sĩ cách mạng.
- Cuộc sống vật chất và tinh thần của Hồ Chí Minh trong những năm tháng hoạt động cách mạng đầy khó khăn, gian khổ qua một bài thơ được sáng tác trong những ngày tháng cách mạng chưa công khai.
- GV HD học sinh đọc: giọng vui, hỏm hỉnh, nhịp 4/3 và 2/2/3
- GV đọc mẫu, HS đọc
- GV nhận xét và uốn nắn
H. Nêu những hiểu biết của em về tác giả
- Hs trả lời, GV chốt
H. Bài thơ sáng tác trong hoàn cảnh nào? 
H. Bài thơ được sáng tác theo thể thơ nào?
- vui, hóm hỉnh, nhẹ nhàng
H. Trong bài thơ chú thích nào theo em là khó và quan trọng?
H. Bài thơ có thể chia thành mấy ý lớn và nội dung của từng ý đó?
2 ý
- 3 câu thơ đầu: cảnh sinh hoạt và làm việc của Bác ở Pác Bó.
- câu thơ còn lại: cảm nghĩ của Bác
- HS đọc lại 3 câu đầu
H.Câu thơ đầu nói về việc gì?
Việc ở và nề nếp sinh hoạt hàng ngày của Bác.
H. Tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật gì và tác dụng?
- Nghệ thuật đối: sáng/ tối (đối thanh, đối vế)
 đối không gian: xuối / hang
 đối hoạt động: ra/ vào 
-> diễn tả cảnh sinh hoạt và cuộc sống đều đặn và nề nếp của Bác
GV: đó là cuộc sống bí mật nhưng vẫn giữ được quy củ và nề nếp, đặc biệt là tâm trạng thoải mái, ung dung hòa điệu với nhịp sống núi rừng, với hang, với suối-> đó là cách nói vui thể hiện tâm trạng,vui, khỏe, lạc quan của Bác.
H. câu thơ thứ 2 nói về việc gì?
- Chuyện ăn ở Pác Bó
H. Cháo bẹ, rau măng là những thực phẩm như thế nào?
- thực phẩm chủ yếu hàng ngày của Bác, thịt cá rất hiếm
H. Nên hiểu từ “ sẵn sàng” như thế nào?
- Thực phẩm đầy đủ tới dư thừa
H. Câu thơ cho thấy đời sống của Bác như thế nào?
GV: thời ấy đời sống của Bác thiếu thốn và đạm bạc, có thời gian cơ quan chuyển vào vùng núi đá trên khu đồng bào Mán trắng, gạo không có mọi người phải ăn cháo bẹ hàng tháng. Hai câu thơ gợi nhớ mạch cảm xúc trong “ cảnh rừng VB” của Bác
“ Cảnh rừng VB thật là hay
Rượu ngọt chè tươi mặc sức say”
- từ sẵn sàng nên nói về việc ăn nhưng có lẽ nên hiểu vừa thực, vừa nghiêm, vừa đùa vượt lên hiện thực
H. Hai câu thơ trên giúp em hiểu gì về Bác
- Cuộc sống dù thiếu thốn gian khổ nhưng Bác vẫn lạc quan, vui tươi, say mê với cuộc sống, hòa hợp với thiên nhiên và con người Pác Bó
H. Câu thơ thứ 3 nói về việc gì?
- Công việc hàng ngày của Bác
H. Dịch sử Đảng là làm việc gì? mục đích?
- Dịch sử đảng cộng sản liên xô làm tài luyện huấn luyện cán bộ
H. H/a Bác Hồ làm việc bên bàn đá chông chênh dịch sử Đảng cho thấy điều kiện làm việc của Bác như thế nào? hình ảnh ấy có ý nghĩa gì?
- Điều kiện làm việc đơn sơ,h/a Bác làm việc bên bàn đá dịch sử Đảng là trung tâm của bức tranh Pác Bó, hình tượng người chiến sĩ được khắc họa vừa chân thực vừa có tầm vóc lớn lao, một tư thế uy nghi lồng lộng, giống như một bức tượng đài về vị lãnh tụ cách mạng.Bác dịch sử đảng cộng sản liên xô làm tài luyện huấn luyện cán bộ, đồng thời chính là đang xoay chuyển LSVN nơi đầu nguồn, đang đón đợi và chuẩn bị tích cực cho một cao trào mới giành độc lập tự do cho đất nước
GV: 3 câu thơ đầu đều nói về sinh hoạt và làm việc của Bác khi ở Pác Bó
H. Từ đây, em có nhận xét gì về nghệ thuật mà tác giả sử dụng trong 3 câu thơ đầu và qua đó cho thấy con người cách mạng hiện lên như thế nào trong hình dung của em?
- yêu thiên nhiên, yêu công việc CM, luôn tìm thấy niềm vui hòa hợp tâm hồn với CM, với thế giới tạo vật, luôn làm chủ cuộc sống trong bất cứ hoàn cảnh nào.
- HS đọc câu thơ cuối
H. Giải thích ý nghĩa của từ “Sang”?
- sang có nghĩa là sang trọng, giàu có, cao quý, đẹp đẽ
H. CáI sang của người CM, cuộc sống CM được thể hiện trong bài thơ như thế nào?
- Câu thơ cuối là lời tự nhậ xét, biểu hiện trực tiếp tâm trạng, cảm xúc của chủ thể trữ tình câu thơ kết đọng ở từ “ sang” ở đây là sự sang trọng và giàu có về mặt tinh thần của người những cuộc đời làm CM, lấy lí tưởng cứu nước làm lẽ sống, không hề bị khó khăn, thiếu thốn và gian khổ khuất phục. ở đây còn là cáI sang trọng của nhà thơ luôn tự tin, thư tháI, hòa hợp với thiên nhiên, của một người tự thấy mình hữu ích cho CM cả trong gian khổ và thiếu thốn
H. Câu thơ cho em thấy vẻ đẹp nào trong cách sống của Bác?
Hoạt động 2. Rút ra ghi nhớ
* Mục tiêu
- Trình bày giá trị nghệ thuật và nội dung của bài thơ
- ý nghĩa của bài thơ
H.Theo em có gì mới trong hình thức thơ thất ngôn tứ tuyệt của Bác ở bài thơ này với thể thơ này trong sáng tác của các nhà thơ thời đường? tính chất cổ điển và hiện đại được thể hiện như thế nào?
- HS thảo luận nhóm 8/ 2’
- Các nhóm báo cáo, nhận xét
- GV chốt
+ lời thơ thuần việt, giản dị, dễ hiểu
+ giọng điệu tự nhiên nhẹ nhàng
+ tình cảm vui tươi, phấn khởi
+ Cổ điển: thú lâm tuyền, h/a, nhịp điệu và giọng điệu
+Hiện đại” cuộc đời CM, lối sống CM, công việc CM, tinh thần lạc quan CM, ngôn từ giản dị, tự nhiên, chân thành vui đùa hóm hỉnh
H. Bài thơ giúp em cảm nhận được điều gì?
- HS đọc ghi nhớ
- GV khái quát
H. Theo em bài thơ có ý nghĩa gì?
- Bài thơ thể hiện cốt cách tinh thần của Bác luôn tràn đầy niềm lạc qua, tin tưởng vào sự nghiệp cách mạng.
Hoạt động 3. Luyện tập
* Mục tiêu
- Học thuộc lòng bài thơ
H. Học sinh đọc thuộc lòng bài thơ
- HS đọc và gv nhận xét
28’
5’
3’
I.Đọc và thảo luận chú thích
1. Đọc
2.Thảo luận chú thích
a. chú thích *
- Tác giả: Hồ Chí Minh ( 1890- 1969),Là nhà văn, nhà thơ, chiến sĩ cách mạng, anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới
- Tác phẩm
+ ra đời vào tháng 2/ 1941
+ Thể loại: thể thơ tư tuyệt
b. Các chú thích khác
1, 3
II. Bố cục
III.Tìm hiểu văn bản
1.Cảnh sinh hoạt và làm việc của Bác ở Pác Bó
“ Sáng ra bờ suối tối vào hang”
 Nghệ thuật đối diễn tả cảnh sinh hoạt và cuộc sống đều đặn và nề nếp của Bác
“Cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng
 Câu thơ cho thấy đời sống của Bác thiếu thốn và đạm bạc.
“ Bàn đá chông chênh dịch sử Đg
- Điều kiện làm việc đơn sơ đòi hỏi có niềm tin vững chắc không thể lay chuyển
 Lời thơ vừa bình dị pha giọng đùa vui, hỏm hỉnh, ngôn ngữ cô đọng, hàm súc. Cho thấy cuộc sống dù thiếu thốn gian khổ nhưng Bác vẫn lạc quan, vui tươi, say mê với cuộc sống, hòa hợp với thiên nhiên, yêu công việc cách mạng.
2. Cảm nghĩ của Bác
 Hình ảnh Bác hiện lên giữa thiên nhiên Pác Bó mang vẻ đẹp của người chiến sĩ cách mạng lạc quan, tin tưởng vào sự nghiệp
IV. ghi nhớ
- NT
- ND
V. Luyện tập
4. Củng cố ( 1’)
GV hệ thống lại bài theo nội dung học tập
5. Hướng dẫn học tập ( 1’)
- Học thuộc lòng bài thơ và nội dung ghi nhớ
- so sánh đối chiếu nghệ thuật bài thơ với các bài thơ tứ tuyệt tự chọn.
- Chuẩn bị bài: câu cầu khiến
* đọc và trả lời các câu hỏi trong sgk