Giáo án Ngữ văn 6 - Tiết 10 nghĩa của từ

Ngày d¹y:
Tiết 10 NGHĨA CỦA TỪ
I Mục tiêu
 - Giúp HS nắm được thế nào là nghĩa của từ. Biết cách tìm hiểu nghĩa của từ và giải thích nghĩa của từ trong văn bản.
 - BiÕt dïng tõ trong khi nãi vµ viÕt , söa c¸c lçi dïng tõ.
 - Giáo dục cho HS ý thức làm trong sáng tiếng Việt
II. Chuẩn bị
- GV: Giáo án + bảng phụ, tõ ®iÓn TiÕng ViÖt, tµi liÖu chuÈn kiÕn thøc kÜ n¨ng.
- HS: Trả lời câu hỏi sgk
III.Tiến trình lên lớp
1. Ổn định(1’)
2. Bài cũ : (6’)
? Thế nào là từ mượn ? Nguồn gốc từ muợn ? Cho ví dụ minh hoạ.
? Khi m­în tõ ta cÇn chó ý g×.LÊy vÝ dô.
3. Bài mới(32’)
 C¸c em ®· biÕt, tõ lµ ®¬n vÞ dïng ®Ó ®Æt c©u mµ c©u bao giê còng diÔn ®¹t mét ý trän vÑn. VËy ®Ó c©u diÔn ®¹t mét ý trän vÑn th× b¶n th©n tõ ph¶i cã nghÜa. VËy, nghÜa cña tõ lµ g×? C¸ch gi¶i thÝch nh­ thÕ nµo?
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung kiến thức
Gv treo bảng phụ. Gọi hs đọc to ví dụ
Hs :
Hãy giải thích nghĩa của các từ trong ví dụ trên 
Hs :
? Mỗi chú thích gồm mấy bộ phận nếu lấy dấu (: ) làm chuẩn ?
Hs : có 2 bộ phận
Bộ phận nào trong chú thích mang nghĩa của từ?
Hs : Đứng sau dấu hai chấm
Nghĩa của từ ứng với phần nào trong mô hình dưới đây?
Hs :
 HÌNH THỨC
 NỘI DUNG 
Vậy như thế nào là nghĩa của từ ?
Hs : Ghi nhớ ( SGK)
* GV ghi bài tập bổ sung vµo b¶ng phô .
Điền các từ “đề xuất, đề bạt”vào chổ trống sao cho phù hợp ?
Hs :
- : Trình bày, ý kiến nguyện vọng lên cấp trên (§Ò xuÊt )
- . : Cử ai đó giữ chức vụ cao hơn (§Ò b¹t )
HS đọc l¹i các chú thích đã dẫn phần I 
- GV cho HS chó ý vµo tõ "TËp qu¸n "vµ ghi nhanh hai vÝ dô sau ra phÇn nh¸p b¶ng , yªu cÇu HS tr¶ lêi c©u hái :
+ B¹n Hoa cã thãi quan dËy sím.
+ Ng­êi ViÖt Nam cã tËp qu¸n thê b¸nh ch­ng , b¸nh giÇy vµo dÞp lÔ, tÕt 
? Theo em, cã thÓ thay thÕ tõ “ thãi quen” trong c©u trªn b»ng tõ “ tËp qu¸n” kh«ng
 HS tr¶ lêi.
GV: Kh«ng thÓ thay thÕ ®ưîc v× “ tËp qu¸n” nghÜa réng h¬n vµ nã g¾n víi sè ®«ng. cßn “ thãi quen” mang nghÜa hÑp h¬n ( 1 c¸ nh©n ).
 ? VËy tõ “ tËp qu¸n” ®ưîc gi¶i nghÜa theo c¸ch nµo
 HS nªu.GV chuÈn x¸c.
- GV ®ưa ra 3 trưêng hîp :
 + Tư thÕ lÉm liÖt cña ngưêi anh hïng.
 + Tư thÕ hïng dòng ............................
 + Tư thÕ oai nghiªm ..........................
 ? 3 tõ : oai nghiªm,hïng dòng vµ lÉm liÖt cã thÓ thay thÕ cho nhau ®ưîc kh«ng ? V× sao
 HS thay tõ -> tr¶ lêi.
 ? 3 tõ thay thÕ đưîc cho nhau gäi lµ tõ g×
 - Tõ ®ång nghÜa.
 ? VËy tõ “ lÉm liÖt “ ®ưîc gi¶i thÝch b»ng c¸ch nµo
 HS x¸c ®Þnh.
? Trong phần giải thích nghĩa của từ "nao núng" có từ nào là từ đồng nghĩa và từ nào là từ trái nghĩa víi nã.(lung lay-> ®ång nghÜa, v÷ng lßng tin-> tr¸i nghÜa )
- GV ®ưa bµi tËp nhanh vào bảng phụ : Cao thượng, sáng sủa
 Cao thưîng: Tr¸i víi nhá nhen,ti tiÖn.
 - S¸ng sña : Tr¸i víi tèi t¨m,u ¸m.
? C¸c tõ trên ®ưîc gi¶i thÝch b»ng c¸ch nµo
- Gi¶i thÝch b»ng tõ tr¸i nghÜa.
? Nghĩa của từ không chỉ được giải thích bằng cách trình bày khái niệm mà còn được giải thích bằng cách nào nữa?
Vậy có mấy cách giải nghĩa của từ ?
Hs :
Gọi hs đọc ghi nhớ (SGK)
* Bài tập bổ sung:
? Hãy giải thích nghĩa của một số từ sau: Ghẻ lạnh , , trung thực, dũng cảm 
 Hs : làm theo bàn
Sau 2’ gv gọi HS lên trả lời 
- GV h­íng dÉn HS t×m hiÓu c¸c chó thÝch cã trong v¨n b¶n S¬n Tinh , Thuû Tinh 
- Hs đọc lại các chú thích của văn bản “Sơn Tinh, Thuỷ Tinh”.
Em h·y cho biết các chú thích được giải nghĩa theo cách nào ?
Hs tr¶ lêi - Gv nhËn xÐt vµ chèt ý.
* GV chó ý cho HS khi gi¶i nghÜa cña yÕu tè H¸n ViÖt cÇn t×m ra c¸c tõ thuÇn ViÖt cã nghÜa t­¬ng øng
Hs hoạt động thi theo nhóm
Cho các em đối chiếu phần nghĩa và phần từ để chọn từ thích hợp . Điền vào ô trống
Sau 2’ gv đại diện các nhóm lên bảng làm.
GV nhận xét , đánh giá.
Em hãy cho biết yêu cầu BT3 là gì ?
Hs : làm vào vở, gọi 1 em lên bảng chữa
GV và cả lớp theo dõi, nhận xét
- GV gọi HS đọc yêu cầu BT 4
Giải thích từ theo cách đã biết :
Giếng, rung rinh
Hs : lên bảng làm
HS ®äc truyÖn trong SGK.
 ? C¸ch gi¶i thÝch nghÜa tõ “ mÊt" như nh©n vËt Nô cã ®óng kh«ng
 GV gîi ý : 
 ? MÊt lµ g× ? Theo lêi tho¹i th× mÊt cã nghÜa như thÕ nµo
 HS gi¶i thÝch. GV chèt.
I. Nghĩa của từ là gì?
1. Ví dụ Sgk
2 Nhận xét
- TËp qu¸n : thãi quen cña mét céng ®ång ®­îc h×nh thµnh tõ l©u trong ®êi sèng,®îc mäi ngêi lµm theo.
- Lẫm liệt :Hùng dũng , oai nghiêm
-Nao núng : lung lay , không vững lòng tin vào mình nữa
-> Tõ gåm cã hai bé phËn lµ h×nh thøc vµ néi dung trong ®ã nghÜa cña tõ t­¬ng øng víi phÇn néi dung
3. KÕt luËn : Ghi nhớ Sgk
II. Cách giải thích nghĩa của từ
1. Ví dụ
 - TËp qu¸n : Thãi quen cña mét céng ®ång ®ưîc h×nh thµnh tõ l©u trong ®êi sèng vµ ®ưîc mäi ngưêi lµm theo.
=> Gi¶i thÝch b»ng c¸ch : tr×nh bµy kh¸i niÖm mµ tõ biÓu thÞ .
- “Lẫm liệt” :Hùng dũng , oai nghiêm
-> Gi¶i nghÜa tõ bằng cách đưa ra các từ đồng nghĩa víi tõ cÇn gi¶i nghÜa 
-Nao núng : lung lay , không vững lòng tin vào mình nữa
-> Gi¶i nghÜa tõ b»ng c¸ch ®­a ra tõ tr¸i nghÜa víi tõ cÇn gi¶i nghÜa .
=>Giải nghĩa của từ bằng cách đưa ra những từ đồng nghĩa hoặc trái nghĩa với từ cần giải thích .
2. Kết luận
- Trình bày khái niệm mà từ biểu thị
- Đưa ra từ đồng nghĩa hoặc trái nghĩa
* Ghi nhớ : SGK
- Ghẻ lạnh>Trái nghĩa
+ Thờ ơ,nhạt nhẻo,xa lánh->Đồng nghĩa
- Trung thực : Thật thà, thẳng thắn-> Đồng nghĩa
+ Giả dối, dối trá-> trái nghĩa
- Dũng cảm >< hèn nhát
+ Gan dạ , anh hùng -> đồng nghĩa
III. Luyện tập
BT1 Có 2 cách giải thích
- Đưa ra khái niệm : Sơn tinh, thuỷ tinh, cầu hôn, lạc hầu, sính lễ, hồng hào
- Dùng từ đồng nghĩa hoặc trái nghĩa : Phán , cầu hôn
BT2
- Học tập: Học và luyện tập để có hiểu biết , có kĩ năng
- Học lỏm: Nghe hoặc thấy ngưwif ta lam rồi bắt chước làm theo chứ không được dạy trực tiếp
- Học hỏi : Tìm tòi hỏi han để học tập
- Học hành : Học có văn hoá, có thầy cô có chương trình, có hướng dẫn
BT3
- Trung bình
- Trung gian
- Trung niên
BT4 :
- Giếng: hố đào thẳng đứng, sâu vào lòng đất để lấy nước: Khái niệm từ biểu thị
- Rung rinh : chuyển động qua lại nhẹ nhàng : Khái niệm mà từ biểu thị
-Hèn nhát><dũng cảm,gan dạ :Trái nghĩa
Bµi tËp 5
- C¸ch 1: MÊt tr¸i nghÜa víi cßn.
 MÊt lµ kh«ng cßn.
- C¸ch 2: Theo v¨n b¶n :
 + C¸i m×nh biÕt ë ®©u cã gäi lµ mÊt kh«ng?
 + §· biÕt ë ®©u sao gäi lµ mÊt.
 + C¸i èng v«i cña c« kh«ng mÊt. Con biÕt nã n»m díi ®¸y s«ng.
 => MÊt cã nghÜa lµ cßn.
-> So víi c¸ch gi¶i nghÜa 1 => Nô sai.
Trong v¨n c¶nh -> Nô gi¶i thÝch ®óng,th«ng minh ( dïng nghÜa bãng ®Ó bµo ch÷a lçi lÇm cña m×nh khi ®¸nh mÊt c¸i èng v«i ).
4. Củng cố(3’)
	- Đọc lại ghi nhớ.
 - Gv hệ thống toàn bài
5. H­íng dÉn.(3’)
	- Học ghi nhớ
	- Hoàn chỉnh các bài tập vào vở
- Chuẩn bị : Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ